S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Nazorat savollari:
1. Rolli modelning xavfsiz axborot kommunikatsiya tizimlarini 
loyihalashdagi o‘mi.
2. Xavfsizlikning rolli modeli tizimni qanday to‘plamlar ko‘ri- 
nishida tavsiflaydi?
3. Rolli modelning xavfsizlik mezonini tushuntirib bering.
4. Rolli modelning diskretsion va mandatli modellardan farqi 
nimada?
69

---

V BOB. AXBOROTNI KRIPTOGRAFIK HIMOYALASH
5.1. Shifrlash usullari
Shifrlash usullari turli alomatlari bo'yicha turkumlanishi mum­
kin. Turkumlanish variantlaridan biri 5.1-rasmda keltirilgan.
5.1-rasm. Shifrlash usullarining turkumlanishi.
Almashtirish usullari. 
Almashtirish (podstanovka) usullari­
ning mohiyati bir alfavitda yozilgan axborot simvollarini boshqa 
alfavit simvollari bilan ma’lum qoida bo'yicha almashtirishdan 
iboratdir. Eng sodda usul sifatida 
to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri almashtirishni
ko'rsatish mumkin. Dastlabki axborot yoziluvchi 
An
alfavitning 
sot
simvollariga shifrlovchi 
Ai
alfavitning 
su
simvollari mos qo'yiladi.
70

---

Oddiy holda ikkala alfavit ham bir xil simvollar to‘plamiga ega 
bo‘lishi mumkin.
Ikkala alfavitdagi simvollar o ‘rtasidagi moslik ma’lum 
algoritm bo‘yicha К simvollar uzunligiga ega bo‘lgan dastlabki 
matn 
To
simvollarining raqamli ekvivalentlarini o‘zgartirish orqali 
amalga oshiriladi.
Monoalfavitli almashtirish
algoritmi quyidagi qadamlar 
ketma-ketligi ko‘rinishida ifodalanishi mumkin
1-qadam.
[lxR] o‘lchamli dastlabki 
A о
alfavitdagi har bir 
simvol