Sahə iqtisadiyyatı və menecment fənninə giriş. İqtisadiyyat anlayışının yaranması İqtisadiyyatın sahələri

14.Qiymətin növləri və funksiyaları.

1.Qiymətin növləri.

2.Qiymətin funksiyaları.

3.Rabitə tarifləri.

1.Qiymətin növləri.

Qiymət – əmtəə dəyərinin pul ifadəsi olub, onun kəmiyyət göstəricisidir. Dəyərin azalması ilə, bir qayda olaraq, əmtəənin qiyməti də azalır, onun artması ilə isə artır. Azərbaycan Respublikasında müstəqillik qazanandan  sonra məhsulların qiyməti planlı qaydada mərkəz­ləşdi­ril­miş qaydada dövlət tərəfindən müəyyən edilirdi və onun iki növünü: pərakəndə satış və topdan satış (topdansatış qiy­­­məti özü də iki cür: sənaye topdansatış və müəssisə top­­dansatış qiymətləri formasında olurdu) qiymətlərini fərq­­­ləndirildi.

Milli iqtisadiyyatda müəssisənin fəa­liy­yətində bir çox qiymətlərdən istifadə olunur. Onlardan əsaslarını qeyd edək:

Azad qiymətlər – azad bazarda tələb və təklifin təsiri al­tında formalaşan qiymətlərə deyilir.

Hərrac qiymətləri – hərrac dükanlarında malların sa­tıl­masında istifadə edilir. Bu qiymətlə mallar müsabiqə əsa­sında sərbəst alınıb-satılır.

Bazar qiymətləri – bazarlarda mala olan tələb və tək­lif­dən asılı olaraq sərbəst surətdə müəyyənləşdirilir və onlar dövlət tərəfindən tənzimlənmir.

Dünya qiymətləri ilə mallar xarici ölkələrin bazar­la­rın­da realizə edilir. Bu növ qiymətlər bazardakı tə­ləb və təklifdən asılı olaraq, tənzimlənir.

Ekspert qiymətləri – ekspertlərin rəyinə, mövcud mə­lu­matlarından  və aparılan sorğudan asılıdır.

İnhisar qiyməti – malın bazar qiymətinin spesifik for­ma­sıdır; məhsulun tam maya dəyərindən çox yüksəkdir və ona görə də istehsalçıya-satıcıya əlavə gəlir əldə  etməyə imkan verir. Bu qiymət bazarda malın qıtlığı hallarda istifadə olunur.

İstehsal qiyməti – istehsal xərcləri ilə orta mənfəətin cə­mindən  ibarət olub, əmtəə dəyərinin çevrilmiş forma­sı­dır.

Komisyon qiymətləri – komisyon  mağazasına malı sat­maq üçün təhvil verən mal sahibi ilə komisyonçu ara­sın­da razılaşmaya əsasən müəyyən edilir və bağlanan mü­qa­vilə onun əsasını təşkil edir.

Mövsümi qiymətlər – ən çox kənd təsərrüfatı və ye­yin­ti sənayesi müəssisələrinin məhsullarını (məsələn, don­dur­ma, mineral sular, soklar və s.) satarkən tətbiq olunur. Onun həddi istehsalın həcmindən  və vaxt amilindən asılı o­lur.

Müvəqqəti qiymətlər ilə keyfiyyəti yaxşılaşdırılmış və istehsalçıların böyük tələbatı olan mallar satılır.

Müqavilə qiymətlərinin həddi tərəflərin, yəni isteh­sal­çılar ilə istehlakçılar arasında razılaşma əsasında müəy­yən edilir. Onlar hazırda istehsalçı ilə istehlakçı dövlətin işti­rakı olmadan müəyyən olunurlar.

Limit qiyməti istehsalçı (satıcı) ilə razılaşdırılmaqla tap­­şırığı (sifariçi) verən təşkilat (sifarişçi) tərəfindən müəy­­­yən edilir və qiymətin mümkün maksimal səviy­yə­si­ni ifadə edir. Onun həddini bazar topdansatış qiymətləri müəy­yən edir.

Satınalınma qiymətləri, əsasən kənd təsərrüfatı məh­sul­­ları üçün müəyyən edilir Bu qiymətlə fermer tə­sər­rü­fat­la­­rından və kənd əhalisindən kənd təsərrüfatı malları satın alı­­nır və iri şəhər və rayonlarda satılır. Pərakəndə satış qiy­­mətləri xalq istehlakı mallarının satılmasında tətbiq edi­­lir.

Topdansatış qiymətləri – ilə istehsalçı müəssisələr (sa­tı­cılar) öz məhsullarını digər müəssisələrə və əhaliyə sa­tır­lar

İstehlak qiyməti – bazarda rəqabət nəticəsində yara­nır. Bu növ qiymətin əsasını məhsulun istehlak dəyəri təş­kil edir. Məhsulun istehlak dəyəri  dedikdə, onun isteh­lak­çı­­nın bu və digər tələbatının ödəmə qabiliyyəti nəzərdə tu­tu­lur.

İş qiyməti – işə görə əmək haqqı sistemində işçinin saatlıq, günlük və aylıq (illik) əmək haqqının kəmiyyətini hesabladıqda tətbiq edilir.

Müqayisəli qiymətlər – məhsulun qiymətləndirilməsi məq­sədilə müxtəlif dövrlərdə onun həcmini müqayisə et­mək və ya dinamika göstəricilərini müəyyənləşdirmək üçün tətbiq edilir.

Regional qiymətlər – daxili bazarda tətbiq edilir. Re­gio­­nal qiymətlərin həddi müxtəlif regionlarda eyni de­yil­dir.

Sabit qiymətlər – əsasən, dövlət tərəfindən strateji əhə­­miyyətli məhsullar (məsələn, neft, qaz, enerji və s.) üçün təyin edilir və müəyyən edilmiş müddətlərdə də­yiş­məz qalır.

İxrac qiymətləri – xarici ölkələrə məhsul satılan zaman tətbiq edilir və s. qiymətlər.