Sakarya üNİversitesi yayin no: kuruluş ve çÖKÜŞ SÜREÇlerinde tüRK DEVLETleri sempozyumu biLDİRİleri

, Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Bursa 1993, ss. 103–104.

720 Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, İstanbul 1977, Cilt 1–2, s. 17–18.

721 Murat Özyüksel, aynı eser, s. 144.

722 Murat Özyüksel, aynı eser, s. 114.

723 Fahri Unan, “Osmanlı Medrese Uleması: İlim Anlayışı ve İlmi Verim”, Komduk İlimler Jurnali, Sosyal Bilimler Dergisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayını, Bişkek 2003, Sayı 5, s. 14-33.

724 İslam Ansiklopedisi, (ulema maddesi), c: XIII, s. 23.

725 Bernard Lewis, Ortadoğu, (Tercüme eden: Mehmet Harmaner), İstanbul 1996, s. 141-147.

* Osmanlı’da millet denince devlet tarafından himaye gören kitap ehli dinî azınlıklar (Hıristiyan, Musevi, vs. ) anlaşılmalıdır.

726 Bernard Lewis, aynı eser, s. 161-165.

727 Millet sistemi için teferruatlı bilgi için bakınız: Osmanlı (Yeni Türkiye Yayınları), c: IV, s. 197-367.

728 Osmanlı millet sistemi, günümüzde çeşitli yazılarla çeşitli yönlere çekilmektedir. Bu ise, millî devlet sistemi ile imparatorluk sisteminin bilerek veya bilmeyerek karıştırılmasından ileri gelmektedir. Bilindiği üzere, imparatorluk yapısı çok milletliliği, çok kültürlülüğü, çok dinliliği haklı kılar. Buna karşılık millî devlet yapısı tek millet, tek kültür, tek dil üzerine oturtulmuştur. Azınlıklar millî devlette her türlü insan haklarına sahip olmakla birlikte, toplum ve cemaat olarak siyasi ve idari hakları yoktur. Laiklik ilkesi de çok dinliliği mesele olmaktan çıkarmıştır. Bu itibarla, Osmanlı millet sistemi, modern dünyada millî devletler için model gösterilemez. Zira millet sistemi ve bu vesile ile öne sürülen çok kültürlülük, çok milletlilik millî devletin ruhuna aykırıdır. Olsa olsa emperyalist zihniyete sahip güçlü büyük devletlerin millî devletleri yıkma veparçalama modeli ve onların millî devlet içindeki küreselci, ayrılıkçı temsilcilerinin modeli olabilir.

729 Durmuş Hocaoğlu, “İlerleme Üzerine Bir Tahlil Denemesi”, Köprü, İstanbul 2004, Sayı 78, s. 54-55.

730 Osmanlı İltizam ve Malikâne sistemleri için bakınız: Mehmet Genç, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 1999, s. 99-126.

731 Ahmet Mumcu, Tarih Açısından Türk Döneminin Temelleri ve Gelişimi, Ankara 1971, s. 8.

732 Kadızadeliler: XVII. yüzyılın başlarında Kadızâde Mehmet Efendi’nin öncülük yaptığı ve Hz. Muhammed devrinde olmayan uygulamaların İslam dininden çıkarılmasını savunan, aşırı şeriatçı bir harekettir. 1656’da, Köprülü Mehmet Paşa, Kadızadeliler isyanını bastırarak, liderlerini sürgün etmiştir.

733 Vahabilik: Muhammed bin Abdulvahap (1691-1787) tarafından Suudi Arabistan’da ortaya çıkarılan İslami bir mezheptir. Kuran’a harfiyen uyulmayı savunur.

734 Nakşîliğin Halidiye kolu, Halid-i Bağdadi (1776-1826) tarafından kurulmuştur. Politika ile meşguldürler. Batı taklitçiliğine karşı tavırları vardır.

* Bu konuda geniş bilgi için bakınız: Enver Ziya Karal, Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları, Nizam-ı Cedid (1789–1807), Ankara 1988.

735 Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul 1972, c: IV, s. 3422. Ayrıca bu konuda bakınız: Ahmet Demirel “Osmanlı Meclis-i Mebusanı I. Devre (1908-1912) Mebusları” Osmanlı (Yeni Türkiye Yayınları) c: 2, s. 410-419. Yazar makalesinde mebusların sayısını farklı vermiştir.

 Prof. Dr, Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi

736 Semenov, “Şeybani Han i Zavoevanie im İmperii Timuridov”, Materiali Po İstorii Tacikov i Uzbekov Sredney Azii, Akademiya Nauk Tacikskoy SSR, Trudı, tom XII, Stalinabad, 1954, s. 46–47

737 Mirza Muhammed Haydar Duglat, The Tarikh-i Rashidi of Muhammed Haidar Dughlat, tr. N. Elias-E. D. Ros, London, 1895, s. 116.

738 Semenov, 1954, s. 47.

739 Semerkand kuşatmaları ve şehrin el değiştirmeleri üzerine şu iki kaynağa bkz. Muhammed Salih, Die Scheibanaide, text, ubersetzung and noten: Hermann Wambery, Wien, 1885, s. 58. Zahirüddin Muhammed Babür, Vekayi, çev. Reşid Rahmeti Arat, cilt 1–2, Ankara, 1943, s. 84–85 v.d.

740 S.A. Azimcanova, Gosudartsovo Babura i v Kabule i. v İndii, Moskova, 1977, s. 39.

741 S.A, Azimcanova, İstorii Fergana Vtorey Polovini XV v, Taşkent, 1957, s. 58.

742 İsmail Aka, “Zünnun Beg Argun” MEB İA, c: XIII, ss. 656-658.

743 Mehmet Alpargu, Onaltıncı Yüzyılda Özbek Hanlıkları, Ankara, 1995, s. 84.

744 S. Soucek, A History of Inner Asia, Cambridge: Cambridge University Pres, 2000, s. 182.

745 S. Azimcanova, K İstorii Ferganii Vtoroy Polovini, Taşkent, s. 32.

746 W. Barthold-Bosworth, “Khokand”, Encyclopédie de L’İslam, Nouvelle Édition, Tome V, 1996, s. 30.

747 Mary Holdsworth, Turkestan in the Nineteenth Century: A Brief History of the Khanates of Bukhara, Kokand and Khiva, Oxford: Central Asian Research Center, 1959. s. 8.

748 Peter Golden, An Introduction to the History of the Turkic Peoples Ethnogenesis and Early Modern Eurasia and the Middle East, Wiesbaden, 1992, s. 337.

749 Altışehir, Güney Tienşan bölgesindedir. Bu ifadenin ilk olarak ne zaman kim tarafından kullanıldığı kesin olarak belli değildir. XVIII ve XIX. yüzyıl yerel kaynakları bölgeyi dört veya yedi şehir olarak adlandırırlar. XIX. yüzyıl batı kaynakları Cungarya, Küçük Buhara veya Doğu Türkistan şeklinde ifade ederlerken, Çin kaynaklarında ise bölge Huijiang (Müslüman sınırı), Huibu (Müslüman kabile bölgesi), Bacheng (sekiz şehir) ve özellikle yönetim amacı göz önünde tutularak Nanlu olarak isimlendirilirdi.

750 Mehmet Alpargu, “Rus İstilasına Karşı Kazak Türklerinin Ayaklanmaları”, Ankara Aydınlar Ocağı Bülteni, Eylül-Ekim 1996, s. 17-30.

751 Mehmet Saray, Rusların Orta Asya’yı Ele Geçirmeleri, Ankara, 1984, s. 6.

752 Robert Legvold, Thinking Strategically: The Major Powers, Kazakhstan, and the Central Asian Nexus, Cambridge:American Academy of Arts and Sciences: MIT Press, 2003, s. 17.

753 Svetlena Gorshenina, Explorateurs En Asie Centrale, 2003, s. 38.

754 Lawrence Krader, Peoples of Central Asia, Bloomington: Indiana University, 1971, s. 104–105.

* Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi

755 Tarih IV, İstanbul, 2004, s. 116-117.

756 Yücel Özkaya, “Atatürk ve Halkçılık’’, Atatürkçü Düşünce El Kitabı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1998, s. 59.

757 M. Kemal Atatürk, Nutuk, II, İstanbul, 1996, s. 719.

758 Suna Kili, Atatürk Devrimi, Ankara, 1981, s. 113-114.

759 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, III, Ankara. 1997, s. 106-107.

760 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, Ankara. 1997, s. 338.

761 Misakımmillî ile ilgili değerlendirmeler için bkz. Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998.

762 Türk Eğitim Tarihi, Atatürk’ün eğitim politikaları ve Misak-ı Maarif hakkında bkz. Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul, 1999; Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1983.

763 İzmir İktisat Kongresi ve sonuçları ile ilgili olarak bkz. A. Afetinan, İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat–4 Mart 1923), Ankara, 1989.