Samarqand davlat universiteti «O„zbek folklori»

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI 
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI 
«O„ZBEK FOLKLORI»
fanidan
Ma‟ruzalar matni 
Sulaymonov I
- f.f.n. SamDU O`zbek tili va adabiyoti
kafedrasi o‘qituvchisi
 
 
Muhiddinova N
- SamDU O`zbek tili va adabiyoti
kafedrasi o‘qituvchisi 
Samarqand - 2016-y.

---

1-MAVZU:
Fanning maqsadi va vazifalari, manbalari. Folklor – xalq og„zaki 
ijodining o„ziga xos xususiyatlari. 
REJA: 
1.
Xalq og‘zaki ijodi fanining maqsad va vazifalari. 
2.
Fanning asosiy manbalari, mazmuni va uning tarkibi. 
3.
Xalq og‘zaki poetik ijodining o‘ziga xos belgilari.
4.
Xalq og‘zaki poetik ijodi haqida umumiy ma`lumot. 
Tayanch iboralar
: Xalq og‘zaki ijodi fanining maqsad va vazifalari. 
Darsning maqsadi
: Xalq og‘zaki ijodi fanining maqsadi va vazifalari haqida 
fanning o‘z oldiga qo‘ygan rejalari haqida atroflicha ma`lumot berish.
Darsning vositalari
: Ko‘rgazmali o‘quv qurollari, fol‘klorshunos olimlarning 
ilmiy-tadqiqot ishlari, risola va monografiyalarini talabalarga namoyish qilish. 
Darsning metodi:
Blits so‘rov, an`anaviy ma`ruza, suhbat, qisqa test sinovlari. 
Darsning mazmuni: So‘z san`atining dastlabki namunalari insoniyat nutqi paydo 
bo‘lishi bilan yuzaga kela boshladi. Xalq og‘zaki poetik ijodi – mehnatkash omma 
ijodi, xalq badiiy faoliyatining tarkibiy qismi, xalq san`atining boshqa turlaridan 
(muzika, teatr, raqs, o‘yin, tasviriy va amaliy san`at hamda boshqalardan) o‘ziga 
xos xususiyatlari bilan ajralib turadigan og‘zaki so‘z san`atidir. Har bir xalqning 
asrlar orzusini aks ettirgan boy og‘zaki so‘z san`ati bo‘lganidek, o‘zbek xalqining 
ham og‘zaki adabiyoti durdonalari mavjud. Mehnatkash omma tomonidan og‘zaki 
yaratilib, xalqning istedodli vakillari ijrosida sayqal topib, avloddan-avlodga o‘tib 
kelayotgan badiiy asarlar o‘zbek xalq poetik ijodini tashkil etadi. 
Og‘zaki so‘z san`ati «fol‘klor» yoki «xalq og‘zaki poetik ijodi» («xalq 
poetik ijodi», «xalq og‘zaki ijodi») terminlari bilan ifodalanadi. «Fol‘klor» termini 
birinchi marta XIX asr tadqiqotchisi Vil‘yam Toms tomonidan 1846 yilda 
qo‘llangan bo‘lib, u ikki so‘zdan iborat: «fol‘k» (folk) – xalq, «lor» (lore) – bilim, 
donolik, donishmandlik, ya`ni «xalq bilimi», «xalq donoligi», «xalq 
donishmandligi» demakdir. «Fol‘klor» – xalqaro termin. 
O‘zbek fol‘klorshunosligiga «fol‘klor», «o‘zbek fol‘klori» terminlarini 
birinchi marta Hodi Zarif kiritdi (1932, 1935). U oliy o‘quv yurtlari uchun tuzilgan 
birinchi xrestomatiya kitoblarini «O‘zbek fol‘klori» deb atadi (1939, 1941). 
Ungacha «El adabiyoti», «Og‘zaki adabiyot», «O‘zbeklarda og‘zaki adabiyot» 
kabi atamalar ishlatilar edi. Bu atamalar sohani aniq ifodalamasligi tufayli 
iste`moldan chiqib ketdi va hozirgi kunda «O‘zbek fol‘klori», «O‘zbek xalq 
og‘zaki poetik ijodi» terminlari fanda mustahkam o‘rnashib qoldi. 
Milliy mustakillik xalkimizning o’z bobolari zakovati tufayli yaratilgan ulkan 
madaniy merosga bulgan munosabatini tubdan yangilab, ajdodlarimiz tarixi, 
madaniyati, ma`naviy kadriyatlari tizimini keng kulamda targ’ib etishning misli 

---

kurilmagan imkoniyatlarini ochib berdi. Istiklol sharofati bilan dunyokarashimizda, 
ongimizda ruy bergan yangilanish, ruhiy poklanish va ma`naviy tiklanish jarayoni 
fol’klor san`atining taraqqiyotida ham yaqqol aks etmokda. Zero, fol’klor san`ati 
an`analari “mustaqil dunyoqarashga ega, ajdodlarimizning bebaho merosi va 
zamonaviy tafakkurga tayanib yashaydigan barkamol shaxc - komil insonni 
tarbiyalash”, dek ulug’vor maksadlarga xizmat qiladi. 
O’lkamiz mustaqillikka erishganidan keyin xalk og’zaki ijodiyotiga bo’lgan 
qiziqish kuchaydi va bu narsa fol’klorni o’rgatuvchi, xalk og’zaki badiiy ijodi 
buyicha dars beruvchi, fol’klor san`ati bilan shug’ullanuvchi mutaxassislar oldiga 
ham dolzarb vazifalarni qo’ydi. Ayniqsa, an`anaviy fol’klorni tadqiq etish, uning 
qadimiy uzvlarini tiklash, nodir ijro yo’llari, fol’klor janrlari va ularning badiiyati 
haqida darslik, o’quv qo’llanmalari va dasturlar yaratish fol’klorshunoslikning 
kechiktirib bo’lmaydigan vazifalaridan biriga aylandi. 
Ajdodlarimizning ko’p acrlik badiiy tafakkur durdonalarini bebaho milliy 
kadriyatlar tizimi sifatida saklab kolish, targ’ib va tadqiq etish, uning eng nodir na- 
munalarini keng ommalashtirishda fol’klorshunoslik fanining xizmatlari benihoya 
kattadir. Asrlar davomida xalqimizni yuksak ma`naviy komillik ruhida 
tarbiyalashdek ezgu maksadga xizmat qilib kelgan ana shu badiiy qadriyatlarni 
to’plash, fol’klor asarlarini arxivlashtirish, uning eng yaxshi namunalarini nashr 
etish, ilmiy urganish va ommalashtirish fol’klorshunoslikning asosiy maksadini 
tashkil etadi. 
Fol’klorshunoslik fanining asosiy maksadi va vazifalari bu fanning o’ziga xos 
ilmiy mezonlari va kriteriylarini ko’rsatish, fol’klorshunoslikdagi asosiy metodlar 
va ilmiy maktablar, hozirgi kunga qadar erishilgan asosiy natijalar, o’zbek 
fol’klorini mustakillik davrida urganishning yangicha tamoyillari va bu fanning 
istiqbollari haqida chuqur bilim berishdan iboratdir. 
Fol‘klor asarlarida muzika, raqs, teatr san`ati elementlari qo‘shilib ketadi, 
shu sababdan fol‘klor sinkretik san`at deyiladi. Ayni vaqtda fol‘klor asarlari 
san`atning boshqa turlaridan o‘ziga xos tomonlari bilan farq qiladi. Fol‘klorda 
so‘z, kuy va ijro birligi doimo saqlanadi. Xalq og‘zaki ijodi uzoq davrlardan beri 
tarixning yo‘ldoshi, uning chinakam aks sadosi bo‘lib kelgan. 
Xalq ijodini o‘rganuvchi, tekshiruvchi fan