Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Xususiy mulk
. Foma Akvinskiy nuqtai - nazaridan shaxs o`z ko`nglini 
qo`ygan narsalarga egalik qilish huquqiga ega, ya`ni bunday istak asosida 
yaratuvchining yaratilgan narsalariga nisbatan huquqi bilan tenglashtiriladi. 
Birinchi navbatda, so`z inson mehnati mahsuli haqida ketib, bunda inson mazkur 
narsalarni yaratishda mehnat qiladi. Shu bilan birgalikda, inson narsalarni qabul 
qilish, olish, hamda me`ros qoldirish huquqiga ham egadir, zero uning mehnati 
nafaqat o`zi uchun, balki o`z oilasi, hamda avlodlari uchun ham xizmat qiladi. 
Xususiy mulk zaruratini Foma Akvinskiy inson tabiati gunohkorligi bilan 
bog`laydi. Uning yozishicha, inson faqatgina o`ziga tegishli bo`lgan narsalar 
borasida ko`proq qayg`uradi. Bundan tashqari, insonlar orasida mulkning 
bo`linishi barobarida, inson jamoadagi vazifalarini ham baham ko`radi, ya`ni har -
bir faoliyat ixtisoslashtirilib, bu holat yanada samaraliroq bo`ladi. Xususiy mulk 
kuchli tartibini o`rnatish, u yoki bu mulkka egalik qilish borasidagi munozaralarga 
chek qo`yadi. 
Nima bo`lganida ham, inson yaratguvchi tomonidan yaratilgan barcha 
narsalarga tabiiy egalik qilish huquqiga ega bo`ladi, va bu huquqdan inson 

---

18 
faqatgina ehtiyoj tug`ilgandagina foydalanishi mumkin. Inson o`zganing mulkini 
o`zlashtirish huquqiga ega bo`lib, buning uchun jazolanishi mumkin emas. 
Ijtimoiy tengsizlik
. Foma Akvinskiy adolatning ikkita turini ajratadi. 
Birinchi turi almashinuv vaqtidagi adolatdir. Bunday adolat, almashtirilayotgan 
tovarlar tengligiga asoslanib, buning oqibatida adolatli narx va adolatli to`lov 
tushunchalari kelib chiqib, ular haqida quyida to`xtalib o`tamiz. Adolatning 
ikkinchi turi, bo`lish paytidagi adolatdir. Bunday tur, umumiy mahsulotning 
jamiyatning har - bir a`zosiga teng ulushda bo`linishiga asoslangan. Bo`lish huquqi 
arifmetik tenglikka emas, proportsional tenglikka asoslanib buning ostida bo`linish 
paytidagi har - bir ulush insonning jamiyatdagi mavqeiga qarab belgilanadi. 
Bunda adolat bajarilgan ishlar miqdoriga qarab belgilanadi. Har - bir jamiyat 
ierarxik ekanligi sababli, jamiyat a`zolari xizmatlari ham turlicha bo`ladi, demakki, 
ularning daromadlari ham turlicha bo`lishi lozim.