Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Davlat daromadlari darajasiga ta`sir.
Laffer samarasi. Taklif iqtisodiy 
nazariyasiga muvofiq, «katta davlat» xususiy moliyaviy bazasini emiradi. 
Soliqlarning yuqori darajasi, soliqqa tortiladigan bazan kamayishiga, hamda 
g`aznaga soliq tuShumlari qisqarishiga olib keladi. Bunday bog`liqlik Laffer 

---

216 
samarali nomini olgan. Mazkur samaraning grafik interpretatsiyasi 26.1.1-rasmda 
berilgan. 
T 
T
* 
Y
* 
Y 
26.1.1-rasm
Ordinatalar o`qiga qarab o`rtacha soliq stavkasi hajmi aniqlanadi (T) abstsissa 
o`qi bo`ylab esa, byudjetga tushadigan soliq tuShumlari umumiy summasi 
belgilanadi (Y). T* nuqtasi soliq optimal stavkasiga muvofiq bo`lib, bunda soliq 
tuShumlari summasi maksimizatsiya etilib, u kichkina Y*ga teng bo`ladi. Egri 
chiziq formasi ham, qo`ng`iroq nomini olib, g`aznaga tuShumlar va soliq hajmi 
o`sishi bilan belgilanadi. Ammo, yuqorida ko`rsatib o`tilgan soliqni o`sishi 
iqtisodiy faollikga salbiy ta`sir o`tkazishi haqidagi fikrlardan kelib chiqib, davlat 
daromadlari o`sishi ko`rinishidagi soliqqa tortish stavkalari o`sishidan maksimal 
iqtisodiy faollik va Shu miqdorlari qisqaradi. Mo„ayyan nuqtada u nolga teng 
bo`lib qoladi. 
Soliqqa tortish optimal darajasi nuqtasi yoki sinish nuqtasi aniqlanadi (T*). 
Soliqlarning keyingi davrlarda oshirilishi, davlatning fiskal daromadlarini 
qisqarishiga olib keladi. 100% soliq stavkasi sharoitlarida davlat daromadlari 0 
darajasiga teng bo`ladi. 
 
26. 2. Iqtisodiy siyosat masalalari 
Taklif nazariyasi iqtisodchilari tomonidan taklif etilgan iqtisodiy dastur, 
neoliberal bo`lib, davlat ulushining iqtisodiyotdagi hajmini qisqarishiga 
yo`naltiriladi. Unda monetaristlarning ko`plab tavsiyalari takrorlanadi. Nima 
bo`lganida ham, biz tilga olishimiz lozim bo`lgan qator farqlar ham mavjud. 
Birinchidan taklif iqtisodiy nazariyasi namoyandalari asosiy e`tiborlarini soliq 
yukini kamaytirishga qaratishgan. M. Fel`tstayn o`zining «Kapitalni soliqqa 
tortilishi» asarida (1983) yozganidek, aynan to`g`ri soliqqa tortish iqtisodiyotga 
yana o`sish imkoniyatini berib, qolgan barcha masalalarni echishga asos bo`la 
oladi (Yangi ish o`rinlari yaratish, byudjet defitsiti masalasi echilimi, inflyatsiya 
darajasi pasayishi). Ikkinchidan, ular davlat siyosat borasida siyosiy arboblarining 

---

217 
noratsional motivatsiyasi sababli mo„ayyan ratsional siyosatni amalga oshirishini 
ham Shubha ostiga olishadi. Shu sababli monetaristlardan farqli o`laroq, ular 
markaziy bankning to`g`ri mablag` siyosat yuritishiga umid qilishmaydi. Umuman 
olganda taklif iqtisodiy nazariyasi namoyandalari monetaristlar qarashlarini ya`ni 
inflyatsiya ishsizlik masalasini echa olmasligi borasida qarashlarni qabul qilishadi. 
Ammo ular mazkur holatga nisbatan negativ munosabatda bo`lib, narxlar o`sishi, 
zahira mablag`lari qadrlanishiga, hamda investitsiyalar sekinlashishiga olib 
kelishini aytib o`tishadi. Shuningdek munosabatda ular byudjet defitsitiga nisbatan 
ham negativ munosabatlarini bildirishadi. 
Soliq siyosati masalalariga keladigan bo`lsak, taklif iqtisodiy nazariyasi 
namoyandalarining fikricha, birinchi navbatda, investitsiyalardan olingan 
daromadlarga nisbatan soliq stavkalari pasayishi kerak, ayniqsa Yangi 
texnologiyalarga bo`lgan investitsiyalar, bu esa shaxsiy daromadlar o`sishiga olib 
keladi.