Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

18.1.1-rasm
Dj. Xiks tomonidan yana bir omil ham taklif qilingan. «A» va «V» nuqtalari 
mutanosibligi uchun, u X va Y individlari orasida resurslar taqsimlanishi grafigini 
tuzishni taklif qilib, bu grafik «A» nuqtasi bilan tavsiflanadi. Rasmda bu AA` 
chizig`idir. 
V nuqtasi chiziqdan yuqori bo`ladigan bo`lsa, «A» holatidan «V» holatiga 
o`tishni izlanish bilan tenglashtirish mumkin, Chunki «AA`» chizig`ida, X va Y 
chiziqlari holati yaxshilanishi mumkin bo`lgan biror nuqta mavjud emas, zero «V» 
nuqtasi bilan taqqoslash imkoniyati ham yo`qolgan bo`ladi. 
Tasavvur qilish mumkinki, bir sharoitning bajarilishi, boshqa sharoit bajarilishidan 
kelib chiqmaydi. Masalan 9-rasmdan ko`rinib turganidek, «A» nuqtasi «VV`» 
chizig`idan past darajada turgan bo`lsada, «V» nuqtasi «AA`» chizig`idan pastda 
bo`ladi, bunday holatda «AA`» chizig`ida «A`» nuqtasi mavjud bo`lib, unda har 
ikkala bozor qatnashchisi holati «B» nuqtasiga nisbatan yaxshiroq bo`ladi. 
Demakki «B» nuqtasiga o`tishni, «A» nuqtasiga o`tishga nisbatan yaxshilanish deb 
bo`lmaydi. 

---

153 
Demakki bunday holatda, «A» nuqtasidan «V» nuqtasiga o`tish, N. Kaldor 
omiliga muvofiq bo`lsa Dj. Xiks omiliga muvofiq emas. Keyingi yillarda, ya`ni 
1940 yilda, iqtisodchi Tibor Stsitovski mazkur ikki omilni birlashtirib, «A» 
nuqtasidan «V» nuqtasiga o`tishni, mazkur omil har ikkala bozor qatnashchisi 
tomonidan qabul qilingandagina yaxshilanish deb qabul qilishni taklif qilgan. 
Y 
p 
y
b` 
B` 
y
a 
a 
y
b 
B 
A 
a` 
b` 
P` 
x
a 
x
b` 
x
b 
X 
18.1.2-rasm
A. Pigu jamiyat ravnaqi nazariyasi. 
Ingliz iqtisodichisi Artur Sesil` Pigu (1877-1959) XX asr boshi jamiyat 
ravnaqi nazariyasining yirik namoyandasidir. AK. Marshall shogirdi sifatida, u o`z 
ustozini Kembridj universiteti siyosiy iqtisod kafedrasi rahbari sifatidagi ishlarini 
ham davom ettirib (1888) mazkur nazariya rivojlantirilishini davom ettirdi. Jamiyat 
ravnaqi nazariyasidan tashqari, 1930 yillarda, A. Pigu o`sha davrlardagi yuksak 
iqtisodchilar kabi katta e`tiborini bandlik muammolariga qaratgan. 1933 yilda, 
uning «Ishsizlik nazariyasi» asari, 1941 yilda esa «Bandlik va muvozanat» kitobi 
nashr etilib, ularda muallif ishsizlik muammosining neomumtoz interpretatsiyasi, 
hamda u bilan kurashish usullarini taklif qilgan. Uning tomonidan, aholi 
daromadlari real o`sishi, faqatgina narxlar umumiy darajasi to`liqsiz bandlik 
sharoitlarida yuz berishi mumkinligi haqidagi nazariya ishlab chiqarildi. Bu holat, 
iste`molchilarning tovarlarga bo`lgan talabini oshirib, bu hodisa iqtisodiyot 
kon`yunkturasini tirilishiga olib kelishi, ishlab chiqarish kengayishi va demakki 
ishsizlik darajasi pasayishiga olib kelishi kerak edi. Mazkur nazariya, “Pigu 
effekti” nomini olib, keynschilik maktabi tomonidan keng foydalanilgan, ammo bu 
holat, keynschilik maktabi namoyandalariga A.Pigu asarlarini neomumtozlar 
asarlarini tanqid ostiga olish ishlaridagi asosiy tanqid sifatida qo`llanilishiga halal 
bermadi. Keyingi davrlarda, daromadlarning iste`mol talabiga ta`siri effekti D. 
Potinkin tomonidan «Mablag`, foiz va narxlar» (1956) asarida keng tadqiq 
qilingan. 

---

154 
Jamiyat ravnaqi nazariyasini A.Pigu o`zining “boylik va ravnaq” (1912) 
asarida rivojlantirib, keyingi davrlarda bu nazariya qayta ishlanib, ravnaq iqtisodiy 
nazariyasi nomi ostida qayta nashr qilingan (1920-1960). Mazkur kitobda, muallif 
ravnaq nazariyasi masalasi ko`rinishini o`zgartirib, birinchi darajaga bozor 
mexanizmi nomukammalligi masalasini ilgari surib, mo„ayyan tovar turlari ishlab 
chiqarilishi xarajatlari va daromadlarini mazkur mexanizm etarli darajada aks 
ettirmasligini ilgari surgan. Bu tovarlar jamiyat ravnaqidir.
Y 
P 
b 
A 
A` 
B 
b` 
P` 
X