Ibn Xaldun Abu Rahmon Abu Zayd (1332-1406) - arab olimi, «Ibratli
misollar kitobi» (1370)da iqtisodiy g„oyalari jamlangan. Uning fikricha, «jamiyat
moddiy qiymatlar ishlab chiqaruvchilar» jamoasidan iborat. Asarlarida moddiy
zarurat tarixni harakatlantiruvchi asosiy kuch, mehnat unumdorligi, zaruriy va
qo„shimcha mehnat, qiymat tushunchalari keltirilgan. 1401 yilda Amir Temur
bilan uchrashgan. «Ijtimoiy fikr» jurnalining 1998 yil, 1-sonida lavha berilgan.
Amir Temur (1336-1405) - Markaziy Osiyoda markazlashgan davlat
asoschisi, uning olib borgan to„g„ri iqtisodiy siyosati tufayli mamlakat obod
bo„ldi, ilm-fan ravnaq topdi. «Temur tuzuklari» kitobida bir qancha muhim
ijtimoiy-iqtisodiy g„oyalari berilgan. Masalan, soliq, maosh, byudjet to„g„risida
qimmatli fikrlari bor. Yangi yerlar ochgan dehqon uch yilgacha soliqdan ozod
qilingan, o„g„rilik, qalloblik, tovlamachilik qattiq jazolangan. Uning davrida
Buyuk Ipak yo„li rivoj topgan, savdogarlar qaroqchilardan himoya qilingan,
karvonsaroylar qurilgan. «Kam yegin, kam uxla, kam gapir» aqidasiga amal
qilgan.
Ulug„bek Muhammad Tarag„ay (1394-1449) - A.Temurning nabirasi,
Shohruhning o„g„li, 1409-49 yy. Movarounnahrda podsholik qildi, ilm-fan,
madaniyat rivojiga, mamlakatning iqtisodiy ravnaqiga katta hissa qo„shdi, 1428 y.
Fulusiy pullar islohotini o„tkazib, chaqa pullar qadrini mustahkamladi, «Tamg„a»
bojiga alohida ye‟tibor berdi, uning podsholik davrida mamlakatda ichki va tashqi
savdo o„sdi.
Alisher Navoiy (1441-1501) - temuriylardan, shoir, davlat arbobi sifatida
iqtisodiyot masalalariga katta ye‟tibor bergan. «Mahbub-ul-qulub» asarida
dehqon, hunarmand va savdogarlar faoliyatiga alohida baho beradi, uning
fikrlarida almashuv zarurati ko„rsatilgan, kapital tushunchasining yelementlari bor.
Zahiriddin Muhammad Bobur (1483-1530) - Andijon, Qobul va Hindiston
hukmdori, «Boburnoma», «Mubayyin» asarlarida soliq siyosati, masalan, zakot
to„g„risida qimmatli g„oyalari berilgan. Yeng muhimi, daromad oshgan sari
soliqning kamayib borishining ahamiyati tushuntiriladi. Savdo va ayniqsa tashqi
munosabatlarga katta ye‟tibor bergan.
Tomas Mor (1478-1535) - ingliz olimi. «Utopiya» (1516) asarida xayoliy
sosializm g„oyalari berilgan, «qo„ylar odamlarni yeb qo„ydi» iborasining muallifi
(dehqonlarning o„z yerlaridan mahrum qilinishi). «Utopiya» so„zi Yunoncha «
u- »
/yo„q/ va «
topos » /joy/ so„zlaridan tashkil topgan, ya‟ni bu so„zning ma‟nosi «o„zi
yo„q joy»dir.
