Samarqand davlat universiteti

4. Kishilarning ehtiyojlari va u bilan bog’langan sotsial omillar 
Sotsial omillar kishilarning ehtiyojlari bilan bog’langan bo’ladi yoki ularning 
qandaydir hislatlarini aks ettiradi. Iqtisodiy omillar ishlab chiqarish ehtiyojlari va 
hodimlar hizmat ko’rsatish sohalarni ifodalaydi. Ulardan ikkitasini qarab chiqamiz. 
Bu, birinchidan, mehnat bozorida ish kuchiga bo’lgan talabdir. Talab qanchalik 
ko’proq bo’lsa, pensionerlarning ishga joylashishlari uchun imkoniyatlar shunchaniq 
ko’proq bo’ladi. Ikkinchidan, iqtisodiyotda ish o’rinlarining mavjudligi katta 
yoshdagi kishilarning jismoniy axvoli, umumta`lim va kasb tayyorgarligini hisobga 
olgan xolda ular mehnatidan foydalanish xususiyatlari mos keladi. 
Iqtisodiyotda hamisha pensiya yoshdagi kishilar mehnatidan foydalanish 
«nuqta»lari bo’ladi. Ular orasida yuqori aqliy malaka ishlatishni talab qiladigan 
faoliyat turlari ham bo’ladiki, ular insondan yuqori umumta`lim tayergarligini va 
muayyan amaliy tajribani talab qiladi. Ko’pgina maktab o’quvchilari, oliy va o’rta 
maxsus o’quv yurtlarining muallimlari, shifokorlar, ilmiy xodimlar va boshqa yuqori 
aqliy faoliyat turlari vakillari borki, ular pensiya marrasidan o’tgandan keyin ham 
muvaffaqiyatli mehnat qilib kelmokdalar. Pensiya yoshining dastlabki besh yilida 
(erkaklar uchun 60-64 yosh, ayollarda 55-59 yoshda) aholida faollik seziladi. 
SHunday ish o’rinlari ham borki, ularda oliy ma`lumot va kasb tayergarlligi 
talab qilinmaydi. YA`ni ma`lumotli birmuncha kamroq pensioner kishilar ham o’z 
mehnat sohalarni topib olishi mumkin. Albatta, iqtisodiyotdagi taraqqiyot ular 
mehnatidan foydalanish imkoniyatlarini toraytirib bormoqda. Biroq biz «murakkab 
ishlar», «oddiy ishlar», «yuqori tayyorgarlik darajasi», «pastroq tayyorgarlik 
darajasi» kabi tushunchalarning nisbiyligini esda to’tishimiz lozim. Mehnat 
faoliyatining barcha turlari murakkablashib boradi. Biroq ayni vaqtda bugungi 
kundagi pensionerlar o’rniga bir muncha ma`lumotliroq va yaxshiroq zamonaviy 
ishlab chiqarishga tayyorgarlik ko’rgan pensionerlar kelishadi. 

---

22