Samarqand davlat universiteti

Bitlar turkumi. Bular qanotsiz hasharotlar, odamlar va turli sut emizuvchilar tersida parazitlik qiladi, 
ya’ni qon so’rib hayot kechiradi. Ularning kattaligi 0,3-6 mm, tanasi tig’iz tuklar bilan qoplangan. Boshi 

---

kichkigina, ko’zlari yo’q yoki reduksiyalangan, myo’lovlari qisqa, 3-5 bo’g’imli, og’iz apparati sanchib-
so’ruvchi tipda, ko’krak bo’g’imlari qo’shilib ketgan, oyoqlari qisqa, panjalari bir bo’g’imli, tirnoqlari 
ilmoqsimon. Og’iz apparatini tanaga sanchishi natijasida jarohatlangan nuqtaga hasharot so’lagi tushadi va 
qon suyuqlanadi: tomoq va og’iz bo’shlig’ining kuchli muskullari qonning tanaga so’rilishini ta’minlaydi. 
Bitlarning rivojlanishi to’liq xujayin tanasida o’tadi. Ular tuxumlarini (sirkalarini) tukka, sochka, yoki teriga 
va kiyim-kechaklarga yopishtirib qo’yadi. Lichinkasi imagoga o’xshaydi, 3 marta tullaydi. Bitlar uzluksiz 
urchiydi. 24 kun davomida to’la rivojlanib bo’ladi. Ko’pchilik tur bitlar ma’lum bir tur hayvonga 
moslashgan. Shunga muvofiq faqat o’sha hayvonda rivojlanadi.
Odamda bitning uch turi: bosh biti (Pediculus capitis), kiyim biti (Pediculus vestimenti) va qov biti 
(Phtirus pulis) parazitlik qilib yashaydi. Bitlar qon so’ruvchi parazitlar bo’lishi bilan birga, odam uchun 
xavfli kasalliklar-tepkili va qaytalama tifni tarqatuvchi spesifik hayvonlar hisoblanadi. Bitlarning 300 yaqin 
turi ma’lum.
Teng qanotlilar turkumi. 
Bu turkum juda xilma-xil hasharotlarni o’z ichiga oladi. Bular 
bog’larga, poliz ekinlarga, o’rmon va qishloq xo’jalik ekinlariga katta zarar yetkazadi. Bularning boshi 
opistognatik tipda o’rnashgan, jag’ va lab paypaslagichlari yo’q, og’iz apparati sanchib-so’ruvchi tipda 
tuzilgan. O’simlik shirasi bilan oziqlanadi, ko’pincha gallashib yashadyi. 
Teng qanotlilarning keltiradigan zarari turlicha. Ular o’simlikning hujayra shirasini so’rib, 
kuchsizlantiradi, uning hosilini kamaytiradi. Barg va boshqa o’simlik organlarni o’zini shiralari bilan 
ifloslantirib, qora zamburug’ bosishiga sabab bo’ladi. Buning natijasida o’simlik nobud bo’ladi. Teng 
qanotlilarning 30 mingga yaqin turi ma’lum. Bularning eng asosiy kenja turkumlari 5-ta: saratonlar, oq 
qanotlilar, barg burgachalar, o’simlik bitlari (shiralari), qalqondor hasharotlar.