Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Suv resurslari hisoblangan okean va dengizlar, daryolar, ko’llar ham katta 
turistik imkoniyatlarga ega. Keyingi paytlarda dunyo okeani bo’ylab sayohatga 
chiquvchilar soni oshmoqda. Daryo va ko’llar ham o’ziga xos mikroiqlim 
28

---

xususiyatlariga ega bo’lib, kishilarning asosan mavsumiy dam olishi, suv sporti, baliq 
tutishi uchun obyekt vazifasini bajaradi. Shuning uchun hozirgi paytda ko’plab dam 
olish uylari ushbu turistik obyektlarga qurilmoqda. Okean va dengiz suvlarining 
cho’milishi uchun qo’lay bo’lgan qirg’oqlari tarkibiga quyidagi elementlar kiradi. 
Mikroiqlim, dengiz va okean suvlarining quruqlikka tutash bo’lgan joylarida suvning 
harorati, chuqurligi, suv to’lqinlari, ko’tarilishi, qaytishi, oqimlar, suvning 
shifobaxshligi, tozaligi, tiniqligi, dengiz suvi tagining relyefi, suvdagi yirtqich 
qonxo’r baliqlar (akula) va hayvonlarning bor-yo’qligi h.k., qirg’oq chiziqlarining 
tuzilishi, plyajlardagi qumlar va yotqiziqlarning sifati, rangi, shakllari va qolaversa 
bir qator omillar ta’sir etadi.
Relyef ikki xil ta’sir ko’rsatuvchi xarakterga ega bo’lib, uning noqo’layligi 
tufayli transport tarmoqlarini rivojlantirishga qiyinchilik to’g’diradi va turizm 
infratuzilmasini to’liq shakllanishiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ikkinchi 
tomondan, tog’li hududlar asosiy rekreatsiya resurslaridan biri bo’lib xizmat qiladi. 
Tog’li, xush manzarali, murakkab relyef tuzilishiga ega bo’lgan o’lkalar turistlar 
oqimini o’ziga ko’proq jalb qilishadi. Murakkab tog’ rel’efi landshafti estetik jihatdan 
tekislik, yassi hududlarga nisbatan turistlarni ko’proq jalb etish imkoniyatiga ega. 
Tog’li o’lkalar o’zining toza va sof havosi bilan ajralib, tog’ sportini rivojlantirish 
imkonini tug’diradi. Shveysariya, Fransiya, Avstriya, Germaniya, Italiya, Chexiya 
mamlakatlarida joylashgan dunyoga mashhur Alp sayyohlik kurortlari bunga tasdiq 
bo’ladi.
Iqtisodiy geografik omillarga turizmning moddiy texnika bazasi, ya’ni 
mehmonxonalar fondi, umumiy ovqatlanish korxonalari (restoran tarmoqlari), sport 
inshootlari, tomosha va sayr qilish, dam olish, bir qator servis xizmati ko’rsatish 
obyektlari ichki va tashqi kommunikasiya tarmoqlari avtomobil, temiryo’l, havo 
yo’llari, dengiz va daryo transporti, aloqa vositalari, Internet tarmog’i kiradi. 
Iqtisodiy geografik omillar mavjud resurslardan unumli foydalanishga ta’sir 
ko’rsatib, o’z navbatida quyidagilar orqali anilanadi:
- turstlarni qabul qiluvchi mamlakatlar, mintaqalar, hududlarning iqtisodiy-
geografik o’rni, joylanishi;
- sayyohlarni qabul qiluvchi mamlakat (mintaqa, rayon)ning umumiqtisodiy 
darajasi;
- ichki turizmni rivojlanish darajasi;
- urbanizasiya darajasi;
- turistlarni qabul qiluvchi mamlakatlarning mehnat resurslari bilan ta’minlanish 
darajasi (malakali kadrlarning soni, ularning tayyorgarlik darajasi ); 
-
ma’lum bir hududda rekreatsion resurslarning qiymati, transport xizmatlari turi, 
oziq-ovqat mahsulotlarning narxi, mehmonxonalarda joylashish narxlari (xizmat 
ko’rsatish tarmoqlarini saviyasi);
-
transport, aloqa vositalarining hududda tutgan o’rin va holati bilan 
xarakterlanadi.
Yuqoridagilarning har biri o’ziga xos ahamiyatga ega. Misol uchun, iqtisodiy 
geografik o’rnini qulayligi, mintaqaning asosiy turistik bozorlar, dunyo transport 
tarmoqlariga nisbatan qulay joylashganligini bildirib, shu mintaqa turizmini 
29

---

rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Xalqaro turizmni rivojlantirishda mamlakat va 
hududning geografik o’rni ya’ni uning dengiz va okeanga yaqinligi, qirg’oq 
chiziqlarining xususiyati, turli xil suv, avtomobil va temir yo’llar bilan kesishish joyi, 
tog’li va o’rmon manzarali joylarga yaqinligi, ular bilan ta’minlanganlik darajasiga 
ham bog’liq bo’ladi. 
Xalqaro turizmning rivojlanishida madaniy-tarixiy shart-sharoitlar, etnik shart-
sharoitlar bilan qushilib ketadi. Arxitektura obyektlari, muzeylar, rasmlar galereyasi, 
mahalliy musavvirlar ishlari, tarixiy yodgorlik, obidalari ham xorijiy turistlarni o’ziga 
jalb qiladilar. Tarixiy yodgorliklar va boshqa xalqlar madaniyatiga qiziqish xalqaro 
turizmning eng muhim stimullaridan biridir.