Samrqand davlat universiteti

m,ng,n,l,r 

. 

 Boshqa 

undoshlarning 

hammasi 

shovqinlilar 

hisoblanadi.  

 II. 

Hosil  bo’lish  o’rniga  ko’ra  undoshlar  uch  turga  bo’linadi. 

1. Til undoshlari. To’rt xil bo’ladi: a) til oldi: d,j,z,l,n,r,s,t,ch,sh.b) til o’rta: y. c) til 

orqa: 

k,g,ng. 

d) 

chuqur 

til 

orqa. 

2.  Lab  undoshlari.  Bevosita  lablar  ishtirokida  hosil  qilinuvchi  tovushlar  bo’lib, 

ulargab,v,m,p,fundoshlari kiradi. Bular ham o’z navbatida ikki turga bo’linadi. A) 

lab-lab 

undoshlari: 

b,p,m. 

B) 

lab-tish 

undoshlari: 

v,f. 

Lab 

tish 

undoshlari boshqa tillardan  o’zlashgan  so’zlar tarkibida  keladi: vagon,  vaqt, vafo, 

fazo, farmon, telefonkabi. 

3Bo’g’iz undoshlari:h 

III.  Hosil  bo’lish  usuliga  ko’ra  undoshlar  uch  turga  bo’linadi.  

1.  Portlovchi  undoshlar  ikki  nutq  a’zosining  o’zaro  jipslashuvi  va  o’pkadan 

chiqayotgan havo oqimining ana shu a’zolariga zarb bilan urilib, portlab o’tishidan 

hosil bo’ladi: b,g,d,j,k,p,t,ch,q. portlovchilar ham o’z xususiyatiga ko’ra ikki turga 

bo’linadi:  sof  portlovchilar:  b,g,d,k,p,t,q.  Qorishiq  portlovchilar:  ch,j. 

2. Sirg’aluvchi undoshlar ikki nutq a’zosi o’zaro yaqinlashuvi va havo oqimining 

ana shu ikki a’zo orasida ishqalanib-sirg’alib chiqishi bilan hosil bo’ladi va unga 

v,j,z,y,s,f,x,h,sh,g’undoshlari kiradi. 

Masalan,  havo  oqimining  ikki lab  o’rtasidagi  yoki  pastki  lab  bilan  yuqori tishlar 

orasidagi  tor  oraliqdan  sirg’alib  o’tishi  v,  f  undoshlarini;Til  bilan  yuqori  milk 

o’rtasidagi  tor  oraliqdan  sirg’alib  o’tishi  j,z,s,shundoshlarini;  Tilning  o’rta  qismi 

bilan  qattiq  tanglay  o’rta  qismi  orasidagi  tor  oraliqdan  sirg’alib 

o’tishiyundoshini;Tilning  o’rta  qismi  bilan  tanglayning  orqa  qismi  o’rtasidagitor 

oraliqdan sirg’alib o’tishig’,xundoshlarini;Bo’g’izdagi un paychalari orasidagi tor 

oraliqdan sirg’alib o’tishihundoshini hosil qiladi. 

3. Portlovchi-sirg’aluvchi undoshlar portlash va sirg’alish jarayoning bir vaqtda yuz 

berishi natijasida vujudga keladi. Bularga m,n,ng,rundoshlari kiradi. 

Tarkibida yonma-yon bir xil undoshlar kelgan so’zlar qo’sh undoshli so’zlardir. 

12 

 

 Ikki,chaqqonkabi  so’zlarda  undosh  qismlari  aniq  talaffuz  qilinadi  va  shunday 

yoziladi.  

  

Million,artillereyakabi  so’zlarda  kelgan  qo’sh  undoshlar  bir  undoshdek 

talaffuz etiladi, lekin qo’sh undosh bilan yoziladi. 

 Gramm,metalkabi  so’zlar  oxirida  kelgan  qo’sh  undoshlardan  biri  talaffuzda 

tushirilib  qoldirilsa  ham  yozuvda  hamisha  ifodalanadi.  Bunday  undosh  bilan 

tugagan so’zlarga qoshimchalar qo’shilganda qo’sh undoshning biri yozilmaydi. 

 Qatorundoshlarning  talaffuzi  va  imlosi.Bir  bo’g’inida  yonma-yon  ikki  xil 

undosh  kelgan  so’zlar  qator  undoshli  so’zlardir.So’z  boshidagi  qator  undoshlar 

o’rtasiga  yoki  oldiga  bir  qisqa  unli  qo’shib  talaffuz  qilinsa  ham  bu  qisqa  unli 

yozilmaydi.Go’sht,do’st,bargkabi  so’z  oxirida  kelgan  qator  undoshlardan  biri 

talaffuzda tushib qolsa ham yozuvda ifodalanadi. Paxta nimcha o’simlik so’zlarida 

ham  yonma-yon  kelgan  ikki  undosh  bor,  lekin  bu  undoshlar  bir  bo’g’inda 

bo’lmaganligi uchun qator kelgan undoshlar hisoblanmaydi.  

Quyidagi so’zlarning ichidan ng harfi bitta tovushni ifodalaydiganlarini ajratib 

oling va  ular ishtirokida gaplar tuzing:bunga, tongga,  so’nggi, arqonga, ko’nglim, 

bongi, jarangi, ingliz, arang senga, o’shanga.Tovushlar  va  harflar.  Tovushlar  va  

harflarga    oid    asosiy    bilimlar  o‘quvchilarning    savod    o‘rgatish    jarayonida  

o‘rgangan  amaliy  bilimlariga asoslangan  holda,  1-,  2-sinflarda  bеriladi,  ularga  

oid    ko‘nikma    va    malakalar    hosil  qilinadi.    Tovushlar    va    harflar,    unli    va  

undoshlar,    ularning    harfiy    ifodasi;    bo‘g‘in,  jarangli    va    jarangsiz    undosh  

tovushlar  haqida  tushuncha  bеriladi.  Bolalar  shu bilimlar  asosida  aytilishi  va  

yozilishida  farq  qiladigan  so‘zlar;  a  va  o,  u  va  i tovushli  so‘zlarning  atilishi  

va  yozilishi;  so‘z  oxirida  kеlgan  jarangli  b  va  d undoshlarining jarangsiz jufti p 

va t eshitilsa ham, b va d harfining yozilishi; ayrim so‘zlar  oxirida  kеlgan  d  va  t  

undoshlarining  talaffuzda  tushib  qolishi,  ammo yozuvda  saqlanishi;  yonma-yon  

kеlgan ikki bir xil undoshli so‘zlarning aytilishi va yozilishini  bilib oladilar