Sanaq sistemasi qasietleri jane onin nomerlewge tiykar etip aliniwi Joba En’ birinshi sanaq sistemalar Sanaq sistemanin’ payda boliwi Sanaq sistemanin’ bizdin’ ku’nge shekem rawjlaniwi

Sanaq sistemasi qasietleri jane onin nomerlewge tiykar etip aliniwi

Joba
En’ birinshi sanaq sistemalar
Sanaq sistemanin’ payda boliwi
Sanaq sistemanin’ bizdin’ ku’nge shekem rawjlaniwi

Nomerler tariyxı hám sanaq sisteması bir-biri menen bekkem baylanıslı, sebebi sanaq sisteması bul sıyaqlı abstrakt túsinikti nomer retinde jazıw usılı bolıp tabıladı. Bul tema tek matematika tarawına tiyisli emes, sebebi bulardıń barlıǵı ulıwma xalıq mádeniyatınıń zárúrli bólegi bolıp tabıladı. Sol sebepli nomerler hám sanaq sistemaları tariyxı analiz etilgende, olardı jaratqan tsivilizatsiyalar tariyxınıń basqa kóplegen tárepleri haqqında qısqasha toqtalıp ótiledi. Sistemalar ádetde pozitsion, pozitsion bolmaǵan hám aralas sistemalarǵa bólinedi. Nomerler hám sanaq sistemalarınıń pútkil tariyxı olardıń almasınıwınan ibarat. Pozitsion sistemalar - bul nomerlerdi jazıwda nomer menen belgilenetuǵın baha onıń pozitsiyasiga baylanıslı. Pozitsion bolmaǵan sistemalarda, soǵan kóre, bunday qaramliq joq. Aralas sistemalar da insaniyat tárepinen jaratılǵan.

MISOPATAMIYALIQLAR SANAQ SISTEMASI

Búgingi kúnde " Nomerler hám sanaq sistemaları tariyxı" sabaǵı 9 -klassta informatika stul sheńberinde ótkerilmekte. Onıń tiykarǵı ámeliy mánisi nomerlerdi bir sanaq sistemasınan basqasına (birinshi náwbette onlıqtan ekilikke) qanday ótkeriwdi úyretiw bolıp tabıladı. Biraq, nomerler hám sanaq sistemaları tariyxı ulıwma tariyxtıń organikalıq bólegi bolıp tabıladı hám mektep oqıw programmasınıń bul temasın jaqsı tolıqtırıwı múmkin. Bul, sonıń menen birge, búgingi kúnde ilgeri surilgan multidisipliner jantasıwdı jaqsılawı múmkin. Tariyxtıń ulıwma stul sheńberinde, tiykarlanıp, tekǵana ekonomikalıq rawajlanıw, sociallıq-siyasiy háreketler, húkimranlıq hám urıslar tariyxın, bálki málim dárejede nomerler hám sanaq sistemaları tariyxın da úyreniw múmkin edi. Bunday halda, informatika stul daǵı 9 -klass, nomerlerdi bir sistemadan basqasına ótkeriw kózqarasınan, ilgeri jabılǵan materialdan júdá kóp sanlı mısallar menen támiyinleniwi múmkin. hám tómende keltirilgen bul mısallar tańlanıwdan qiyin emes.

Qashan hám eń áhmiyetlisi, adam qanday etip esaplawdı úyrengenligin aytıw qıyın . Barlıq áyemgi tsivilizatsiyalar qashannan berli ózleriniń esaplaw sistemalarına iye edi, sonday eken, nomerler tariyxı hám esaplaw sisteması tsivilizatsiyadan aldınǵı dáwirde payda bolǵan. Taslar hám suyekler bizge insan sanasında ne bolıp atırǵanın aytıp beriwge ılayıq emes hám sol waqıtta jazba derekler ele jaratılmaǵan. Itimal, adam naǵıymet revolyuciyası waqtında, yaǵnıy awıl xojalıǵına ótiw dáwirinde, oljalardı bólistiriwde yamasa odan keyin, atızlardı ajıratıw ushın esapqa mútáj edi. Bul ball boyınsha hár qanday teoriya teń dárejede negizsiz boladı. Biraq bayrim boljawlarda baribir túrli tiller tariyxın úyreniw arqalı qılıw múmkin.
Eń logikalıq dáslepki esaplaw sisteması - bul " bir" - " kóp" túsinikleriniń keriligi. Bul biz ushın logikalıq, sebebi zamanagóy orıs tilinde tek birlik hám kópshiligilik bar. Biraq kóplegen áyemgi tillerde eki zattı ańlatatuǵın eki nomer de bar edi. Bul birinshi hind-evropa tillerinde, sonday-aq áyemgi orıs tillerinde de bar edi. Sonday etip, nomerler hám sanaq sistemasınıń tariyxı " bir", " eki", " kóp" túsiniklerdi bóliniwinen baslandı. Biraq, bizge málim bolǵan eń áyemgi tsivilizatsiyalarda da tolıqlaw nomerler sistemaları islep shıǵılǵan.
Biz onlıq sanaq sistemasına úyrenip qalǵanmız. Bul túsinikli: qolda 10 barmaq bar. Soǵan qaramay, nomerler hám sanaq sistemalarınıń payda bolıw tariyxı talay quramalı basqıshlardan ótken. Mesopotamiya sanaq sisteması on altılıq. Sol sebepli, bir saat ishinde ele 60 minuta, bir minutada 60 sekund bar. Sol sebepli jıl aylar sanına, 60 qa kóbeytpege, kún bolsa birdey saatlarǵa bólinedi. Daslep, bul quyash saatı edi, yaǵnıy olardıń hár biri 1/12 kúndizgi saat edi (zamanagóy Iraq aymaǵında onıń dawam etiw waqti onsha parq etpesdi). Kóp waqıt ótkennen, saat dawam etiw waqti quyash emes, anıqlandi hám 12 tungi saat da qosıldı. Qızig'i sonda, bul alpısinshi sistema belgileri tap o'nli bólshek sıyaqlı jazılǵan - tek eki belgi bar edi (bir hám on dananı belgilew ushın, altı emes, alpıs emes, bálki on dana ), nomerler bul belgilerdi birlestiriw arqalı alınǵan. Hesh qanday úlken sannı sol tárzde jazıw qanshellilik qıyın bolǵanlıǵın oyg'a keltriw qáweterli.