DOĞAL KOŞULLAR
-
Kuraklık
-
Tarım topraklarının yetersizliği
-
Tropikal iklim
-
Toprakların elverişsizliği
Dünyada toprak sorunları
AZ GELİŞMİŞLİĞİN ANA NEDENLERİ (2)
-
Batılı güçlere bağımlılık (Borç, teknoloji v.s.)
-
Modernleşmede gecikme
-
Nüfus patlaması
-
Refahın eşitsiz dağılımı
SSCB’NİN DAĞILMASINDA EKONOMİK SİSTEMİN ETKİLERİ
SSCB’de Ekonomik Sistem
-
Ekonomik sistem, bir toplumun üretim ve dağıtım ilişkilerini düzenleyen kuruma denir.
-
Bu ilişkiler genellikle, piyasa ekonomisinde ‘’piyasa’’ kurumu tarafından, sosyalist ekonomide ‘’kamu otoritesi’’ tarafından belirlenir.
-
Kapitalizmin temel kurumları; özel mülkiyet ve miras hakkı, Kar, fiyat mekanizması, girişim özgürlüğü, rekabet serbestisi, bireycilik, tüketici hakimiyeti, Protestan çalışma ahlakı ve sınırlı devlet müdahalesi gibidir.
-
Bu kurumlar sosyalist ekonomide; merkezi planlama, sosyal mülkiyet, sosyalist devlet ve komunist parti hakimiyeti ve sosyalist girişim ve işbirliği ile yer değiştirir.
-
Bu çerçevede, salt ekonomik sistemler açısından incelenecek olursa, Sovyetler Birliği’nde uygulanan ekonomik sistem Ekim Devrimi’nin ortaya çıktığı 1917’den, dağılmanın resmen ilan edildiği 1991 yılına kadar bir çok değişim geçirmiştir.
-
Bu açıdan eski Sovyet ekonomisi hakkında değişik düşünceler oluşmuştur. Kimi batılı yazarlar burada uygulanan ekonomik sistemi, zamanla kapitalizme doğru dönüşüm geçiren bir sistem olarak ele almışlardır.
-
Bazıları ise burada devlet kapitalizminin uygulandığı ifade etmişlerdir.
-
Batılar tarafından yapılan bu değerlendirmelere ‘’Glasnost’’ve ‘’ Perestroika’’ politikalarının uygulanmaya başladığı 1985’te Gorbachev’in bu yepyeni söylemelerle ortaya çıkması, Sovyet İmparatorluğu için de bir dönüm noktasını oluşturmuştur.
-
Böylece devlet, beklenenin aksine hızlı bir şekilde çözülme sürecine girdi.
Glastnost, Perstroika Ve Sscb’nin Dağılma Süreci
-
Gorbachev’e göre Glastnost (Açıklık), çılgınca bir özgürlük demek değildir. Hata ve eksiklerin bir eleştirisidir.Bu, sosyalizmin ve sosyalist değerlerin gömülmemesi anlamına gelmemelidir.
-
Gorbachev sosyalist sistemin, sorunlarına kendi içerisinde çözümler getirebileceğine inanmakla birlikte, sistemin kendisinden kaynaklanan sorunları da açıkça dile getirmekten kaçınmıyordu.
-
Yapılan ve yapılması hedeflenen revizyonların ve ulaşılması planlanan hedeflerin gerçekleşmesinde partiye ve Sovyet halkına önemli görevler düştüğünü kabul ediyordu.
-
Gorboçov’un söylemlerinden Perestroika (Ekonomik yeniden yapılanma) ‘nın mimarı Yakovlev’dir. Ekonomik reform anlamına da gelmektedir.
-
Reformlar kabaca; 15 Cumhuriyet’in “ gevşek bir federasyon” içinde yaşamaları, ekonomik alanda işletmelerin öz yönetime kavuşmaları, etkinlik , verimlilik ve teknolojik geriliğin önlenmesi etrafında ağırlık kazanmıştır.
Reformların Amacı
-
Gorbachev, reformların amaçlarını şöyle açıklamıştır:
-
Bu reformların anlamı ve amacı: tüm üretimimizi gerçekten sosyal gereklerin, insanların ihtiyaçlarının karşılanmasının hizmetine sokmak, efektiflikle; kalitenin yükseltilmesi, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin hızlandırılması, çalışanların emeklerinin sonuçlarına duydukları ilginin artırılması, ekonominin her alanda; özellikle kolektif çalışma şartlarında insiyatifin ve sosyalist girişimcilik ruhunun geliştirilmesine yönelik olarak yönlendirilmesidir.
SSCB’NİN DAĞILMA NEDENLERİ
Yapısal Nedenler
-
Sovyetler Birliği’nin bir çok milletten meydana gelen federal bir devlet olması.
-
Birlikte 15 cumhuriyet içinde 130 çeşit millet bulunmaktadır.
-
Böyle bir çeşitlilik ise, güçlü bir merkezi organizasyon gerektiriyordu.
-
Daha az demokrasi uygulanmaktadır.
-
Çünkü, sosyalist demokraside de olması gereken çoğulculuk ve katılımcılık SSCB’de bulunmuyor, halkın fikirleri sorulmuyor, düşüncesine başvurulmuyordu. Sonuçta halk gittikçe yönetimden uzaklaşmaya başlamıştır.
Ekonomik Nedenler
-
Verimsizlik,
-
İktisadi durgunluk,
-
Aşırı istihdam ve
-
Yönetimdeki aksaklıklar gibi faktörlere dayandırılabilir.
Verimsizlik
-
Gorbachev SSCB’de tembellik, kalıplaşmış çalışma biçimleri, çalışma dinamizminin azalması, bürokratik yoğunlaşma gibi faktörlerin ülkeye büyük zararlar verdiğini ifade etmiştir.
-
Verimsizlik yüzyıl önce dünyanın ikinci büyük tarım ihracatçısı olan Rusya’nın 1970’lerden sonra her yıl onmilyonlarca ton buğday ithal eden bir ülke durumuna dönüşmüştür.
Ekonomik Durgunluk
Yıllar__1979-82__1981__1982'>Yıllar
|
1979-82
|
1981
|
1982
|
1983
|
1984
|
1985
|
Üretilmiş Milli Gelir
|
3.7
|
3.9
|
3.7
|
4.2
|
3.2
|
-
|
Kullanılabilir Milli Gelir
|
3.1
|
3.2
|
3.6
|
3.6
|
2.6
|
3.1
|
Yatırım
|
1.0
|
0.9
|
11.0
|
4.9
|
-1.5
|
-0.1
|
Tüketim
|
3.1
|
4.0
|
1.2
|
3.1
|
4.0
|
4.3
|
Sınai üretim
|
3.4
|
3.4
|
2.9
|
4.2
|
4.2
|
3.9
|
Tarımsal Üretim
|
-0.4
|
-1.1
|
5.5
|
6.1
|
0.0
|
0.0
|
Sovyetler Birliği’nin 1979-85 Arasındaki Yıllık Makroekonomik Büyüme Oranları ( %)
Yıllar
|
Değişim Oranları
|
1961-65
|
3.6
|
1966-70
|
3.9
|
1971-75
|
-0.4
|
1976-80
|
-1.4
|
Sovyetler Birliği’nin 1961-80 Yılları Arasındaki Tarımsal Üretimi
Ülkeler
|
1960
|
1965
|
1970
|
1975
|
1980
|
1985
|
ABD
|
36.982
|
50.763
|
85.936
|
213.992
|
977.771
|
574.771
|
SSCB
|
2.997
|
5.055
|
8.518
|
30.791
|
67.059
|
65.967
|
Japonya
|
8.546
|
16.621
|
38.199
|
113.569
|
271.737
|
307.652
|
ABD, SSCB ve Japonya’nın 1960-85 Yılları Arasındaki Dünya Ticareti’ndeki Payları ( Milyon Dolar Olarak )
Merkezi Planlamanın Neden Olduğu Olumsuzluklar
-
Ekonomi politikasının en önemli aracı olan planlama otoritesi, öznel yaklaşımlarla, dengesizliklerle, istikrarsızlıklarla, planın her şeyi kapsamaya çalışmasıyla gerçek imkanların göz önünde tutulmasıyla ve değişik alanla bölgeler düzeyinde alınan kararların çokluğu nedeniyle geri plana itilmiştir.
-
Bu arada, planlarda bilimsel temel eksikliği ön plana çıkarak toplumsal ve stratejik görevleri yerine getirmesi sağlanamamıştır.
-
Gosplan’ın hem fiyatları hem de üretim hedeflerini birlikte belirlemesi.
-
Bu bağlamda fabrika yöneticilerinin esneklikleri kısıtlanmış, işletme düzeyinde etkinlik ve kalite azalarak mal piyasaları dengeye gelememiştir.
-
Özellikle sermaye mallarının gerçek değerini belirleyen bir piyasanın bulunmaması ve “ üretim için üretim “ hedefi, üretim ölçeklerinin, optimal seviyelerinin üzerine çıkmasına sebep olmuştur.
-
Fabrika yöneticileri ve işçileri kaliteli mal üretmek noktasında teşvik edecek bir sistemin bulunmaması.
-
Sosyalist devlet mülkiyeti ve mülkiyet ilişkileri.
-
Çünkü ekonomi, mülkiyeti Komunist Parti’ye ait olan dev bir işletmeye benzemektedir ve bu işletmede tüketiciler üretilen mallardan memnun olmadıkları zaman ithal mallara yönelememiş, ücretinden memnun olmayan işçiler başka bir ücret politikasının uygulandığı sisteme geçememiş ve çalıştıkları işyeri yöneticilerini değiştirememişlerdir.
-
İktisadi durgunluğa sebep olan önemli bir faktör olarak GSMH’dan savunma harcamaları için ayrılan payın yüksek olması gösterilebilir.
-
SSCB, bu dönemde izlediği dış politika gereği her yıl daha fazla miktarda silahlanmaya pay ayırmak zorunda kalmıştır.
-
Bu amaçla 1948’de 13.1 milyar dolar olan savunma harcamaları 1970’te 72 milyar dolara artış göstermiştir. Bu rakam ise aynı yılın B.Almanya, İngiltere, İtalya, Japonya, ve Çin devletlerinin silahlanma için yaptıkları harcamalar toplamından 26.8 milyar dolar daha fazla bir yekün tutmuştur.
-
ABD’de aynı şekilde aynı yıllar arasında savunma harcamalarını 10.9 milyar dolardan 77.8 milyar dolara arttırmıştır.
-
Bu nokta da SSCB’de özellikle tüketim maddeleri alanında görülen zayıflık, “ top yağı üretebilen ama tereyağı üretemeyen ( veya üretmeyen ) , dünyanın 2. büyük ordusuna sahip bir savaş devleti görüntüsü çizmektedir.
-
Yine ülke uzay araştırmacılarında dünyayla rekabet edebilecek derecede ileride iken, tarım ürünlerinin tarlada çürümesine engel olamayan bir duruma gelmiştir.
-
Savunmaya bütçeden ayrılan payın iyice artmasıyla ekonomik yatırımlar azalmış, bütçe açıkları büyümeye başlamıştır.
-
Bu açıdan Gorbachev’in yönetime gelir gelmez silahsızlanmaktan söz etmesi ilginçtir.
Sosyo- Kültürel Nedenler
-
SSCB ideolojisine göre; sınıf bilinci yerleştirilerek sınıf farklılıkları ortadan kaldırıldığı ve “sovyet insanı “ tipi oluşturulduktan sonra, milli kimlikler devlet tarafından korunsa da milliyetçilik akımlarının güçlenerek ülke bütünlüğünü tehdit edecek kadar büyüyemeyeceği varsayılıyordu.
-
Fakat zaman içinde öngörülen “ sınıfsız toplum “ ideali ve ideale götürücü araçlar birer tabu haline getirilince, ekonomik sistemdeki hatalar görülse bile, sistemin revizyonu imkansız hale gelmiştir.
-
Çünkü, plan ekonomisinin gerektirdiği katı bürokratik ve hiyerarşik yapı içerisinde işçi olan insanlar, merkezi kararların sorgusuz uyarıcıları haline gelmiş, kişisel insiyatifler yok olarak devlete bağlılık artmıştır.
-
Her şeye devletin karar vermesi, bireyin düşünmesi gereken bir şeyin kalmaması ve merkezi kararlara itaat edenlerin ödüllendirilip, etmeyenlerin cezalandırılmaları, sonuçta özgür düşünce ortamını gerektiren bilimsel tartışmalara dayalı çalışmaların yapılmamasına neden olmuştur.
Sonuç
-
Sovyetler Birliği’nin dağılmasına yol açan ekonomik faktörler açık ve belirgin olarak göze çarpmaktadır.
-
Bu faktörler, zamanın Sovyet liderleri tarafından da belirtildiği gibi, ekonomik sistemin temel kurumları etrafında toplanmaktadır.
-
En önemli sorun kuşkusuz merkezi planlamada ortaya çıkmıştır. Bu ekonomik kurumun, tüm üretim birimlerinin planlamaya çalışması, üretimin global büyüklüğünü hedef olarak göstermesi ve verimliliği esas almadan üretimi gerçekleştirmeye çalışması, gerçekleşmesi beklenen işlevlerini yerine getirmesini engellemiştir.
-
İdeolojinin bireye ve bireyin haklarına yer vermemesi bu durumu daha da kötüleştirmiştir.
-
Çünkü bunun sonucunda ahlaki ve sosyal problemler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu durum meşhur bir Rus fıkrası ile ifade edilebilir; “ Bizler çalışıyor gibi yapıyoruz, yöneticilerimizde bize maaş ödüyor gibi yapıyorlar.”
-
Yani emek verimliliği ve ücret sistemi etkinlikten uzak olarak çalışmıştır.
-
Ülkenin korkunç silahlanma yarışına girmesi temel tüketim malları sanayini geri bıraktırmış, silahlanmaya karşı ayrılan büyük pay diğer sahalarda geri kalmaya yol açmış ve ülke son yirmi yılda büyük ekonomik resesyon içerisine düşmekten kurtulamamıştır.
-
Tarımın ihmal edilmesi ile bu durum daha da kötüleşmiştir.
-
Özellikle Stalin döneminde, ülkenin insanlarını yıpratarak gerçekleştirilen kalkınma çabaları daha sonraki yıllar için olumsuz etkilerini devam ettirmiştir.
-
Sonuçta sovhozlar ve kolhozlarda yapılan üretim azalmaktan kurtulamamış, ekonomik sistem, onca müdahalelere ve reform girişimlerine rağmen dağılmanın önüne geçememiştir.
Dostları ilə paylaş: |
