Savaş YÖnetiMİ ve YÖnetiMİn merkeziLEŞmesi

KAYNAKÇA

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA).

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).

T.C.Dışişleri Bakanlığı, Uluslararası Antlaşmalar Arşivi, http://ua.mfa.gov.tr/ (DB).

Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, http://www.ataturk.net/kronoloji/index.html (AK)

Düstur, Tertip 2, Cilt 12.

Düstur, Tertip 3, Cilt 1, Cilt 2.

Cerideyi Resmiye Gazetesi (CR)

Takvimi Vekayi (TV)

Hâkimiyeti Milliye Gazetesi (HM).

Tutanak Dergileri

BMM Zabıt Ceridesi, VII. Cilt (25 Kanunuevvel 1336-30 Kanunusani 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, VIII. Cilt (31 Kanunusani 1337-28 Şubat 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, IX. Cilt (1 Mart 1337-13 Nisan 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, X. Cilt (16 Nisan 1337-20 Haziran 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, XI. Cilt (23 Haziran 1337-3 Ağustos 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, XII. Cilt (4 Ağustos 1337-22 Eylül 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, XIII. Cilt (24 Eylül 1337-27 Teşrinievvel 1337)

BMM Zabıt Ceridesi, XIV. Cilt (31 Teşrinievvel 1337-1 Kanunuevvel 1337)

BMM Zabıt Ceridesi XV. Cilt (3 Kanunuevvel 1337-5 Kanunusani 1337)

BMM Gizli Celse Zabıtları, I.Cilt (24 Nisan 1920-21 Şubat 1921)

BMM Gizli Celse Zabıtları, II. Cilt (17 Mart 1921-25 Şubat 1922)

“Belge: Türkiye Cumhuriyeti 1923-1933 Adliye İşleri Raporu 1”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Sayı 1, Yıl 1, Ocak-Mart 2004

“Hilâl-i Ahmer Cemiyeti”, Türk Kızılayı, http://www.kizilaykutuphane.org/index.php?sf=cntnt&id=3 (3.10.2010) (Kızılay)

“Warren G.Harding”, Encyclopedia of the United States Cabinet 1789-2009-Vol 1: George Washington to Warren Harding, Mark Grossman (Haz.), Grey House Publishing, 2.Baskı, 2010 (EUSC).

“Italy”, Rulers, http://rulers.org/rulg2.html#italy (4.9.2011) (RIT)

“Greece”, Rulers, http://rulers.org/rulg2.html#greece (12.12.2011) (RGr)

Akbal, İsmail, “Milli Mücadele Yıllarında Muhalif ve Bolşevizm Karşıtı Bir Vali: Kapancızâde Hamit Bey”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 29, Sayı 48, s.1-28, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1575/17085.pdf (HB).

Akın, Rıdvan, “1920’ler Anadolu’sunda Yerel Demokrasi Girişimi: İdare-i Kurâ ve Nevahi Kanunu Layihası”, Toplumsal Tarih, Cilt 6, Sayı 32, Ağustos 1996, s.31-41.

Akın, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923)-Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001 (TD)

Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele Cilt I [Mutlakiyete Dönüş 1918-1919], Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2004

Arsebük, Esat, “Türkiyede Medeni Hukukun İnkişaf Safhası”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s.7-19

Arslan, Esat, “Kurtuluş Savaşında Yunan-Fener Patrikhanesi Birlikteliğine Karşı Örgütlü Bir Yaklaşım ‘Türk Ortodoks Kilisesi’”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt IV, Sayı 15, 1995, s.407-442

Aybars, Ergün, İstiklâl Mahkemeleri (1920-1927), Cilt I-II, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2.Baskı, 1988, İzmir. (İM)

Aydın, Ayşe, "Türkiye Millet Meclisi Birinci Döneminde Görev Yapan Sağlık Mensupları", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Yılı Özel Sayısı, Sayı 42, Cilt: XIV, Kasım 1998

Ayışığı, Metin, “Mütareke Döneminde Harbiye Nezareti ile Kuva-yı Milliye Arasındaki İlişkilere Dair Bazı Belgeler”, Uluslararası Sempozyum Bildirileri Kitabı (6-8 Eylül 2009): “Kuva-yı Milliye’nin 90.Yılında İzmir ve Batı Anadolu”, I.Kitap, Oktay Gökdemir (Haz.), İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını, İzmir, 2010, s.117-130

Aykol, Hüseyin, Çerkes Ethem (Gerçek Yaşam Öyküsü), Phoenix Yayınevi, 2.Baskı, Ankara, 2011.

Aytaç, Fethi, “Belediye Kanunu’nun Oluşumu, Uygulaması ve Değişiklikler”, Türk Belediyeciliğinde 60 Yıl, Uluslararası Sempozyun, Ankara, 23-24 Kasım 1990, Bildiri ve Tartışmalar, Metropol İmar A.Ş., IULA EMME, Ankara, 1990

Aytepe, Oğuz, “Milli Mücadele’de Bilecik Görüşmesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 33-34, Mayıs-Kasım 2004

Berber, Engin, “Yunan İşgali, Geldikleri gibi Gidemediler”, NTV Tarih, 4 Mayıs 2009

Berber, Engin, Sancılı Yıllar: İzmir (1918-1922) – Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, Ayraç Yayınevi, Ankara, 1997 (SY).

Bıyıklıoğlu, Tevfik, Trakya’da Milli Mücadele, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992

Burak, Durdu Mehmet, “El-Cezire Kumandanı Nihat Paşa’nın Eşkıya Tarafından Soyulması”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2005

Cornell, Svante E., Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus, Routledge, 2001 (SNGP)

Çavdar, Tevfik, “1329 (1913) İdare-i Vilayât Kanunu ve Genel Meclis Üyelerinin Mesleklerine İlişkin Nitelikleri”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, Mart 1983, s.3-22.

Çınar, Tayfun, Dünyada ve Türkiye’de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Tezler Dizisi 15, Ankara, 2004

Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet-İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul, 4.Baskı, 2007 (BMM-İG)

Eğilmez, Mümtaz Şükrü, Milli Mücadele’de Bursa, Tercüman Tarih Yayınları, Sayı: 2, İstanbul, 1981

Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), Arı Sanat Yayınevi, Gözden Geçirilmiş 2.Baskı, İstanbul, 2010

Erdem, Hamit, 1920 Yılı ve Sol Muhalefet, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2010

Erdenir, Burak, “Mustafa Kemal Atatürk ve J.J.Rousseau’nun Düşüncelerinin Karşılaştırılması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 40, Cilt XIV, Mart 1998.

Ergin, Osman Nuri, Ahmed Nezih Galitekin (Haz.), İstanbul Şehreminleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul, 1996 (İŞ)

Eroğul, Cem, “1908 Devrimi’ni İzleyen Anayasa Değişiklikleri”, http://siyaset.politics.ankara.edu.tr/eski/yayinlar/erogul/2008-1.pdf

Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), Nutuk-Söylev, I. Cilt: 1919-1920 ve II. Cilt: 1920-1927, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 7.Baskı, Ankara, 2008 (Nutuk).

Gözübüyük, Şeref ve Suna Kili, Türk Anayasa Metinleri (1839-1980), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.

Güler, Birgül Ayman, “Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi Merkeziyet mi?”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 9, Sayı 2, Nisan 2000

Hamamcı, Can, Merkezi Yönetim-Yerel Yönetim Ekseninde Belediyerimizin Yapısı ve Demokratikleşme Eğilimi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Eylül 1981

Hosfeld, Rolf, “The Armenian Massacre and Its Avengers-The ramifications of the assassination of Talaat Pasha in Berlin”, IP-Transatlantic Edition, Fall, 2005 (TPB).

Hot, İnci, “Ülkemizde Frengi Hastalığı ile Mücadele”, Türkiye Klinikleri: Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi, Cilt 12, Sayı 1, 2004 (FH)

Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngilizce Belgeler, Çev. C. Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972. (KSİB)

Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Cilt I: Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 1984 (TKSK I).

Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbimiz, 2.Cilt, Yapı Kredi Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2008 (İH).

Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbimizde Enver Paşa ve İttihat Terakki Erkânı, Emre Yayınları, İstanbul, 2001 (İHEP)

Karahanoğulları, Onur, Türkiye’de İdare Yargı Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005

Karamustafaoğlu, M.Tuncer, Yasama Meclisinde Komisyonlar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 201, Ajans-Türk Matbaası, Ankara, 1962

Keskin, Nuray Ertük, “Cumhuriyet Döneminde Toprağa Dayalı Örgütlenme: İl Yönetimi Sisteminin Kuruluşu”, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, Cilt 2, Sayı: 5, 2008

Keskin, Nuray Ertürk, Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi, Tan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2009 (TDTÜÖ).

Küçük, Yalçın, Türkiye Üzerine Tezler, Cilt 2, Tekin Yayınları, İstanbul, 2003.

Mahir İz, Yılların İzi, İrfan Yayınları, 1975, Kitabevi Yayınları, 2000

Mustafa Balcıoğlu, İki İsyan-Koçgiri, Pontus- Bir Paşa-Nurettin Paşa-, Babil Yayıncılık, Ankara, 2003

Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, YKY, İstanbul, 1981 (KSMK).

Nalbant, Atilla, Üniter Devlet-Bölgeselleşmeden Küreselleşmeye, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1997

Oran, Baskın (Ed.), Türk Dış Politikası-Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001 (TDP)

Ortaylı, İlber, Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayınları, İstanbul, 1985

Ökçün, Ahmet Gündüz, Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, Ankara, 1997 (TAR)

Önen, Nizam ve Cenk Reyhan, Mülkten Ülkeye – Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929), İletişim Yayınları, İstanbul, 2011

Özer, İsmail, “Mustafa Kemal Atatürk’ün Halkçılık Anlayışı ve I.TBMM’de Halkçılık Tartışmaları”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, I, 2011.

Öztoprak, İzzet, “Londra Konferansı ve Türkiye Meselesinin Cereyan-ı Müzakeratı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XI, Sayı 33, Kasım 1995, http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=769 (LK)

Özüçetin, Yaşar ve H.Mehmet Dağıstan, “Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun Müzakereleri ve Kabulü”, Tarihin Peşinde, Sayı: 5, 2011

Reyhan, Cenk, “Yerel Yönetim Metinleri (XX)-1913 Tarihli Vilâyat Genel İdaresi Geçici Kanunu”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 9, Sayı 1, Ocak 2000

Sağlam, Mehmet Hakan, II. Tertip Düstur Kılavuzu: Osmanlı Devlet Mevzuatı (1908-1922), Tarih Vakfı, İstanbul 2006.

Sarıhan, Zeki, Çerkez Ethem’in İhaneti, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1998.

Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Açıklamalı Kronoloji, Cilt III: TBMM’den Sakarya Savaşı’na (23 Nisan 1920-22 Ağustos 1921), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995. (KSG III)

Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Açıklamalı Kronoloji, Cilt VI: Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına (23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996. (KSG VI)

Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, 3.Cilt (1918-1945), İletişim Yayınları, 1988

Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I.Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, XVI. Dizi, Sayı 38, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989 (TSA)

Soysal, Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınevi, 6.Baskı, İstanbul, 1986

Şener, Cemal, Çerkes Ethem Olayı, Ant Yayınları, 7.Baskı, İstanbul, 1994.

Şimşir, Bilâl, “Cumhuriyet’in İlk Çeyrek Yüzyılında Türk Diplomatik Temsilcilikleri ve Temsilcileri (1920-1950)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XXII, Mart-Temmuz-Kasım 2006, Sayı: 64-65-66, Ankara

Şimşir, Bilâl, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt III: Ocak-Eylül 1921, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 2000. (İBA III) – 30 Eylül 1921

Şimşir, Bilâl, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt VI: Ekim 1921-Ekim 1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 2000. (İBA IV)

Şimşir, Bilâl, Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 2.Baskı, Ankara, 1985 (MS)

Şimşir, Bilâl, Sakarya’dan İzmir’e, Milliyet Yayınları, Sıralar Matbaası, İstanbul, 1972. (Sİ)

T.C. Başbakanlık Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kuruluşundan Günümüze Hükümetler, Ankara, 1998

T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Türk İstiklal Harbi, IV.Cilt Güney Cephesi, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2009 (TİH-GC)

T.C. Yargıtay Başkanlığı, “Yargıtay Tarihçesi”, http://www.yargitay.gov.tr/index3.php?pgid=8

T.C.Genelkurmay Başkanlığı, Türk İstiklâl Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1989 (KB).

Tanör, Bülent, Kurtuluş Kuruluş, Cumhuriyet Kitapları, 8.Baskı, Ankara, 2007

Tanör, Bülent, Kurtuluş Kuruluş, Cumhuriyet Kitapları, 8.Baskı, İstanbul, 2007

Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), Der Yayınları, İstanbul, 1995

TBMM Kütüphane-Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü, Hükümetler ve Programları, Ankara, 1988

Tunaya, Tarık Zafer, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1980

Tural, Erkan, “II.Meşrutiyet Dönemi’nde Adliye ve Mezâhip Nezareti’nde Bürokratik Reform”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 57, Sayı 2, 2008, s.223-252.

Kilim, Esra Ergüzeloğlu, Türkiye’de Adalet Yönetimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi (Yönetim Bilimleri) Anabilim Dalı, Ankara, 2009

Türkmen, Zekeriya, “Özdemir Bey’in Musul Harekâtı ve İngilizlerin Karşı Tedbirleri (1922-1923)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 49, Cilt XVII, Mart 2001

Yaramış, Ahmet, “Mısır’da İngiliz Sömürgecilik Anlayışı: Cromer Örneği (1883-1907)”, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt IX, Sayı 2, Aralık 2007.

*^* Arş. Gör., Hitit Üniversitesi İİBF; Ankara Üniversitesi Yönetim Bilimleri ABD Doktora Öğrencisi.

1^ Mustafa Kemal Paşa’nın 1 Aralık 1921 tarihinde Heyeti Vekilenin Salâhiyet ve Vazifesine dair kanun teklifi görüşmelerinde yaptığı konuşmadan alınmıştır. BMM ZC, C: 14, İ: 120, s.431.

2^ Bilâl Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), Cilt III: Ocak-Eylül 1921, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 2000, , s. 304-305.

3^ 2 Haziran’da İngiltere’de Avam Kamarası’nda yapılan bir oturumda Türkiye ile yapılacak barışın gecikmesinin maliyetleri gündeme getirilmiştir. Sir F.Banbury, Türkiye ile yapılacak barış anlaşmasındaki gecikmenin İngiltere'nin ticari ve mali çıkarlarını olumsuz yönde etkilediğini Başbakan'ın dikkatine sunmuştur. Aynı gün Winston Churchill de, Başbakan'a gönderdiği mektupta, Ortadoğu sorununun çözümünde ellerindeki imkanları yitirmek üzere olduklarını söylemiştir. Bkz. Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Açıklamalı Kronoloji, Cilt III: TBMM’den Sakarya Savaşı’na (23 Nisan 1920-22 Ağustos 1921), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995. 14 Haziran’da ise İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon, İngiltere’nin Paris Büyükelçisine gönderdiği yazıda "Kemalistlerin zafer kazanması halinde, Müttefiklerin Suriye, Irak ve Filistin'deki durumları tehlikeye girecek, ... Orta Doğuda barış umudu kalmayacaktır." demiştir. Bkz. İBA III. İngiltere’nin Orta Doğu’daki dengeler için Türk-Yunan Savaşını desteklediği görülürken, Fransa, yine Orta Doğu’daki çıkarları için Türkiye ile barış yapmayı tercih etme noktasına gelmiştir. Belçika’nın İstanbul Orta Elçisi Michotte de Welle, 11 Temmuz 1921 tarihli raporunda önceden Yunanistan'ı destekleyen Fransızların bu politika değişikliğini eleştirmiş ve Yunanistan'ın İngiltere'ye yanaşması üzerine Fransa'nın Orta Doğu'da sarsılan nüfuzunu korumak için bağımsız Türkiye'nin kurulmasına taraftar olmuştur demiştir. Bkz. KSG III.

4^ KSG III (15 Ocak 1921)

5^ Gotthard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Cilt I: Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 1984, s. 139.

6^ Kâzım Karabekir Paşa, İstiklâl Harbimiz, 2.Cilt, YKY, İstanbul, 2008, s.1022

7^ Milletler Cemiyeti, 4 Nisan 1920 tarihinde Suriye’de Fransız, Irak’ta İngiliz manda yönetimini kabul etmişti. Bkz. Nuray Ertürk Keskin, 1920 yılı zamandizini

8^ Yüksek Komiserlerle ilgili bilgiler Bilâl Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atatürk, Cilt III ve Cilt IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000’den derlenmiştir. 1919 ve 1920 yılına ait veriler ilgili yılların zamandizinlerinden alınmıştır.

9^ Ahmet Yaramış, “Mısır’da İngiliz Sömürgecilik Anlayışı: Cromer Örneği (1883-1907)”, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt IX, Sayı 2, Aralık 2007; Mısır örneğinin yanı sıra Engin Berber’in yüksek komiser tanımlaması bu örgütlenmenin anlaşılması için tamamlayıcı niteliktedir: Fransızca “özel ve geçici işler görevlisi” anlamına gelen commissaire’den türetilen “yüksek komiser”, “20.yüzyılın başlarında askeri girişimlerin ardından, egemenliği başka ülkelere ait topraklarda mensubu olduğu ülkenin çıkarlarını, merkezi otorite, halklar, yerel yetkililerle ilişki kurarak korumak üzere gönderilen sivil veya asker devlet görevlisini tanımlamada yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı.” Engin Berber, Sancılı Yıllar: İzmir (1918-1922) – Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, Ayraç Yayınevi, Ankara, 1997, s.262

10^ İBA III, s.4

11^ Tablo, Engin Berber, a.g.e., s.279, s.285; KSG III ve IV; Nuray Ertürk Keskin, 1919 ve 1920 yılı zamandizinleri ile 1921 yılı zamandizinlerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

12^ Engin Berber, “Yunan İşgali, Geldikleri gibi Gidemediler”, NTV Tarih, 4 Mayıs 2009

13^ Engin Berber, a.g.e.

14^ Engin Berber, a.g.e.

15^ Engin Berber, Sancılı Yıllar, s.285, 288

16^ Yüksek Komiserliği’nin merkez ve taşra teşkilâtına ilişkin ayrıntılı bilgi ve şemalar için bkz.

Engin Berber, a.g.e., s.279-285.

17^ Engin Berber, a.g.e., s.293

18^ Engin Berber, a.g.e, s.301, 306, 311

19^ 19 Ocak’taki Yunan Askeri Mahkemesi’nin kararı ve 12 Kasım’daki Bursa Yunan Komiseri’nin açıklaması buna örnek gösterilebilir.

20^ 27 Ekim 1921 tarihli İntibah Gazetesi’nde yeni atanan valiyle yapılan mülakatta valinin şu sözlerine yer verilmiştir: “Hükümetim tarafından Bursa’ya görevlendirilmemle Bursa’daki bugünkü yönetim biçiminin çalışması engellenmeyecektir. Vilâyet kuruluşu eskiden olduğu gibi Türk yasalarının uygulanmasına devam edeceklerdir. Benim görevlendirilmemde amaç, vilâyet idaresinin görevini yürütmede uğrayacağı güçlükleri ortadan kaldırmaya çalışmak ve kolaylık göstermektir. … benim Bursa’ya gönderilmemde Türk yönetiminin sınırlandırılmasını ve buradaki askeri yönetimin ortadan kaldırılmasını gerektirecek bir amaç yoktur. Gerek ordu Birliklerimiz ve gerek vilâyet yönetimi evvelden olduğu gibi görevine devam edecektir. Ben Yunan işgal kuvvetleriyle Türk vilâyeti idaresi arasındaki beraber çalışmayı sağlamak üzere gelmiş bulunmaktayım. … Kentin idaresi yönünden Yunan askerî yönetimince verilmiş olan emirler bundan sonra da uygulanacaktır.” Mümtaz Şükrü Eğilmez, Milli Mücadele’de Bursa, Tercüman Tarih Yayınları, Sayı: 2, İstanbul, 1981, s.143-144

21^ Bekir Sami Bey, Avrupa dönüşünde “Durumumuz ümit edildiğinden daha iyidir.” demiştir. Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Açıklamalı Kronoloji, Cilt VI: Sakarya Savaşı’ndan Lozan’ın Açılışına (23 Ağustos 1921-20 Kasım 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996 (4 Aralık 1921)

22^ Kâzım Karabekir Paşa, a.g.e., s. 1022

23^ “Londra Konferansı (Şubat 1921)”, İlhan Uzgel ve Ömer Kürkçüoğlu, Baskın Oran (Ed.), Türk Dış Politikası-Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar içinde, Cilt I, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, s.144

24^ Kâzım Karabekir Paşa, a.g.e., s. 1025

25^ Hariciye Vekâleti Vekili Dr.Ahmet Muhtar Bey’in 18 Şubat 1921 tarihinde Meclis gizli oturumunda yaptığı konuşma bunu doğrular niteliktedir. Daha önce Taşnaklara karşı birlikte savaşılmışken, Ahmet Muhtar Bey, Sovyetlerin Ermenileri koruduğunu, Taşnakların yeniden iktidara gelmesinin faydalı olacağını söylemektedir. Kâzım Karabekir Paşa, Şark politikasındaki değişikliği İtilâf Devletlerinin gücüne bağlamaktadır: “Bizi Kafkas Konfederasyonuna sevk eden elin kuvvetine bakmalı ki 18 Şubat’ta Erivan ve Eçmiyazin’de Taşnaklar da ihtilâl yapıyor. Yarım saatlik müsademe Ermeni Bolşevik hükûmetini düşürerek Taşnak hükûmetini ilan ediyorlar. ... Ankara Hükûmeti Bolşeviklerle taarruzla bu himayeyi kabul ve Kafkas Konfederasyonunu tahayyül ile bana emir veriyor, Ermenistan’da mukabil ihtilâl ile hükûmeti yine Taşnaklar ele alarak işimizi kolaylaştırıyorlar, yani Ruslara taarruz için yolumuzu açıyorlar. Ve bu işlerde bizim Londra Konferansımıza davetimiz esnasında vukubuluyor.” Kâzım Karabekir Paşa, a.g.e., s.1023

26^ BMM GCZ, İ: 78, İkinci ve Üçüncü Celseler (22 Temmuz 1922)

27^ Bilâl Şimşir, Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 2.Baskı, Ankara, 1985, s.22

28^ Bilâl Şimşir, a.g.e., s.30

29^ Bilâl Şimşir, a.g.e., s.23

30^ Malta Valisi Lord Plumer, 12 Şubat’ta İngiliz makamlarına 115 Türk tutsağı olduğunu bildirmiş; İngiliz Yüksek Komiserliği 109 Türk tutsağın ismini Hariciye Nezâretine vermiş ve Londra Konferansı’ndaki görüşmeler 118 Türk tutsak üzerinden yapılmıştır.

31^ Müttefik Mahkemesinde yargılanacaklara dair İngiliz Yüksek Komiseri Sir Horace Rumbold, 24 Kasım 1920 tarihinde 58 kişilik ve İngiliz Başkumandanı General Harington, 7 Ocak 1921 tarihinde 11 kişilik birer liste hazırlamıştır. Bilâl Şimşir, a.g.e., s.268-271. Yılın sonuna kadar Yüksek Komiserlik delil toplama çalışmalarına devam etmiştir.

32^ Bilâl Şimşir, a.g.e., s.445

33^ İngiltere’nin sürgünleri ayırdıkları sınıflar için bkz. Bilâl Şimşir, a.g.e., s.436-441

34^ İngiltere’nin 11 Mart’taki önerisinde 21 olan İngiliz tutsak sayısı 16 Mart’ta 22 olmuş ve anlaşma metnine 22 kişi adlarıyla birlikte eklenmiştir. İngilizlerin talep ettikleri tutsaklar aradan bir ay geçtikten sonra 7 fazlayla 29 olacaktır. Bu durum, anlaşma metninin İngiltere’ye tanıdığı bir ayrıcalıktan kaynaklanmaktadır. İngiltere, hangi tutsaklarının Anadolu’da olduğunu tam olarak bilmediğinden, sonradan öğrendiği tutsakları da anlaşmaya ekleyebileceği tutsaklar için anlaşmada bir açık kapı bırakmıştır. Ayrıca, anlaşmada serbest bırakılan 64 Türk tutsağı yanında İstanbul’a gitmeleri şartıyla 4 tutsağında serbest bırakılması öngörülmüştür. Bilâl Şimşir, a.g.e., s.456

35^ İngiltere’nin eline koz vermemek amacıyla esirlerin toptan kurtarılması bir politika olarak benimsenmekle birlikte, tümüne de sahip çıkıldığı söylenemez. 28 Mayıs’ta Edirne Mebusu Şeref Bey ve arkadaşlarının Malta tutuklularına yardım yapılmasına ilişkin takrirleri, bir kısmının Türkiye’nin felaketinden sorumlu olduğu gerekçesiyle kabul edilmemiştir.