Savaş YÖnetiMİ ve YÖnetiMİn merkeziLEŞmesi
Yüklə 1,19 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tablo 3 - Firar Eden Malta Sürgünleri (6 Eylül 1921)
- Tablo 4 – Kurtarılan Malta Sürgünleri (1 Kasım 1921) A Sınıfı
- Sakarya Zaferi Sonrası İlişkilerde Yeni Dönem
|
40 esirin serbest bırakılmasının ardından İstanbul Hükümeti’nin ilk icraatı, 28 Nisan’da, 14 Haziran 1920 tarihli Kararnamenin ilgası ile Menâfi'-i Âliyye-i Vataniye hilafına fiil ve hareketlerinden dolayı Malta'da mevkûf bulunanların maaşlarının yeniden tahsis edilmesi olmuştur. İngiliz Yüksek Komiserliği, 20 Mayıs’ta Ankara Hükümeti’ni başta Mustafa Sagir olmak üzere İngiliz esirlerini serbest bırakmadığı için suçlamıştır. Ankara Hükümeti, Mustafa Sagir’in savaş suçlusu veya siyasi suçlu olarak tutsak edilmediği, casusluktan yargılandığı karşılığını vermiş ve Mustafa Sagir’i 24 Mayıs günü idam etmiştir. Ankara Hükümeti, serbest bırakılan 40 tutsağa karşı 10 İngilizi 1 Temmuz’da Antalya limanından serbest bırakmıştır. Serbest bırakılan kişiler İngiltere’nin yaptığı gibi özel olarak seçilmiş; İngiltere’nin Türkiye’de tutsak olduğunu bile bilmediği kişilerdir.37 6 Eylül’de 16 esir Malta’dan kaçmıştır. Bu kaçış, Kara Kemal Bey ve Ermeni kırımından sanık eski İttihatçı valilerin tertibiyle gerçekleştirilmiştir.38 Kaçan bu kişiler kurtulma umudu en az olan kişilerdir. Kaçış, hiç kimsenin kaçamayacağı kadar sıkı korunduğu iddia edilen bir adadan gerçekleştiği için İngiltere’de büyük bir şaşkınlık ve kızgınlık yaratmış; geride kalan sürgünler üzerindeki baskıları arttırmıştır.39
Malta’ya sürülenler başlıca üç suçtan yargılanmak istenmektedir: 1) Mondros Mütarekesi hükümlerine karşı gelmek suçu, 2) İngiliz savaş esirlerine kötü muamele etmek suçu, 3) Ermenilere karşı katliam yapmak suçu.4019 Eylül’de İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon, isnat edilen suçlarla ilgili ABD arşivleri de dahil olmak üzere delil bulunamadığın 10 Ağustos’ta kesinleştiğini belirterek, İngiliz Yüksek Komiserliğine Malta’daki bütün Türk tutsaklarının serbest bırakılabileceğini iletmiş ve bunun üzerine İngiliz Yüksek Komiseri Sir Horace Rumbold ile Ankara Hükümeti temsilcisi Hamit Bey’in hükümetleri adına yürüttükleri görüşmeler 1 Ekim’de başlamıştır. Tarihe İstanbul Anlaşması olarak geçen ve bütün Malta tutsaklarının serbest bırakılmasını sağlayan anlaşma, 1 Ekim’de başlayan bu görüşmeler ile Yüksek Komiserliğin 1, 10, 20 Ekim tarihinde verdiği muhtıralar ve 4 Ekim tarihli mektubunda belirtilen koşulların Ankara Hükümeti adına Hamid Bey tarafından kabul edildiğini beyan ettiği taahhüdnameye dayanmaktadır. Bu anlaşma ile son 59 Türk tutsağı ile Ankara Hükümeti’nin alıkoyduğu İngiliz tutsaklarının tümü 1 Kasım’da İnebolu limanında değiş tokuş yapılarak serbest bırakılmıştır. Bundan kısa bir süre önce de 10 Ekim’de bütün Fransız tutsakları serbest bırakılmıştı. 1 Kasım’da serbest bırakılan Malta sürgünleri, 17 kişiden oluşan ve çoğunluğunu paşaların oluşturduğu A Sınıfı tutsaklar ile 42 kişiden oluşan B Sınıfı tutsaklardır.
59 Türk esirine karşılık 4 İngiliz esiri serbest bırakılmıştır.41 Böylelikle, Ankara Hükümeti’nin elinde bulunan Yarbay Rawlinson serbest bırakılmıştır. Serbest bırakılan tutsaklardan 11’i İstanbul’a gitmeyi tercih ederek İnebolu’dan ayrılmışlardır. İstanbul’a gitmeyi tercih eden kişilerin isimleri şu şekildedir: Hoca Rıfat Efendi, Mithat Şükrü (Bleda), Numan Usta, Celal Nuri (İleri), Ahmet Emin (Yalman), Muammer Bey, Süleyman Nazif Bey, Aka Gündüz, Senatör Seyyit Bey, Binbaşı Burhanettin Bey, Albay Adil Bey.42 İstanbul’a giderek Vakit Gazetesi’nin başına döneceğini söyleyen Ahmet Emin Bey’e, Yusuf Kemal Bey, Matbuat Umum Müdürlüğü’ne atandığını bildirmiş; ancak, tercihi nedeniyle Ahmet Emin Bey atamayı kabul etmemiştir.43 Sakarya Zaferi Sonrası İlişkilerde Yeni Dönem Sakarya Zaferi, Yunanistan ordusunun durdurulabileceğini göstermiştir. 7 Ağustos’ta Ankara’nın ele geçirilmesi emrini veren Yunanistan ordusu, Sakarya Nehri’nin batısına atılmıştır. Yunanistan’ın yenilgisinden daha önemlisi ise, bu zaferin Müttefik Devletler karşısında da alınmış bir galibiyet olmasıdır. Galibiyetin etkisi, ilişkilerde yarattığı köklü değişimden anlaşılabilir. Fransa’nın daha Sakarya Savaşı öncesinde Şark siyasetinde ve Türkiye ile kurduğu ilişkilerde farklı bir yönelime girdiği sezilmekteydi. Fransa’da, barışın ancak Ankara Hükümeti’ne kimi tavizler verilmesiyle mümkün olabileceği yönünde bir görüş oluşmaya başlamış; daha sonra Büyük Millet Meclisi ile görüşmeleri yürütmekle görevlendirilecek eski Fransa Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu Başkanı Franklin Bouillon, 24 Mart’ta Le Matin Gazetesi’ndeki yazısında, "İtilâf Devletleri Türkiye'yi paylaşmakla onları Bolşeviklere doğru itmişlerdir. Sevr geçersiz kalmıştır, yeni ödünler verilerek Türkler Bolşeviklerle anlaşmaktan alıkonulmalıdır." diye yazmıştı. Fransa, böylelikle, Büyük Millet Meclisi ile doğrudan ilişki kuran ilk Müttefik Ülkesi olmuştu. Ancak ilişkiler, Fransız Yüksek Komiseri veya Fransa Dışişleri Bakanı aracılığıyla değil eski Fransa Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu Başkanı aracılığıyla yürütülmüştü. Franklin Boullion, 13 Haziran’da başlayan görüşmelerde anlaşmaya varılamaması üzerine 1 Ağustos’ta ülkesine geri dönmüştü. Sakarya Savaşı’nın bittiği gün olan 13 Eylül’de Franklin Bouillon bir kez daha Ankara Hükümeti’yle görüşmeler yapmak üzere Türkiye’ye gelmiştir. Fransa ile yürütülen ikinci müzakere süreci sonunda, 20 Ekim’de resmi adıyla Türk-Fransız İtilâfnamesi (Ankara Anlaşması) imzalanmıştır. Müttefik Devletlerle birlikte çözülmesi gereken sorunları daha ileri bir tarihe attığı için adı itibariyle bu anlaşma, bir ön barış anlaşması niteliğinde olmuştur.44 Anlaşmanın imza tarihinden itibaren Fransa ve TBMM Hükümeti arasında devam eden harbin sona erdirilmesi kararlaştırılmıştır. Her iki tarafta bulunan esir, mevkuf ve mahpuslar serbest bırakılacaktır. Türkiye-Suriye (Fransız Mandası altında) sınırı belirlenmiş; her iki ülkenin murahhaslarından oluşacak bir komisyonun hattı kesinleştirmesine karar verilmiştir. Fransa kıtaatının en geç iki ay içinde 8.maddede belirtilen söz konusu sınırın güneyine çekilecektir. İskenderun mıntıkası için idarei mahsusa usulü izlenecektir. İtilafnamenin tasdikinden sonra Türkiye ile Suriye arasında imzalanacak Gümrük Mukavalesi için muhtelit bir komisyon teşkil edilmesine karar verilmiştir. TBMM Hükümeti Misakı Millide tanınan ekalliyetler hukukunu aynen teyid edeceğini beyan etmiştir. Tahliyesi gerçekleştirilecek bölgelerde umumi af ilan edilecektir. TBMM Hükümeti Pozantı ile Nusaybin arasındaki Bağdad demiryolu imtiyazının Fransız Hükümetinin irae edeceği bir Fransız grubuna verilmesini kabul etmiştir. Anlaşma, 28 Ekim’de Fransız Hükümeti’nin onayı ile yürürlüğe girmiştir. 24 Ekim’de İtalya Hükümeti adına görüşmeler yapmak üzere Mösyö Cavaliere Tuozzi başkanlığındaki kurul Ankara'ya gelmiştir. Tuozzi, 11 Aralık 1921 tarihine kadar Ankara'da kalacak; bu tarihte Hükümetiyle görüşmeler yapmak üzere Türkiye’den ayrılacaktır. Fransa ve İtalya’nın görüşmeleri, Büyük Millet Meclisi’nin fiili bir hükümet muamelesi gördüğünü göstermiştir. Ankara Hükümeti ile doğrudan temasa geçilmesi, Müttefik Ülkelerin Şark siyasetinde kırılmalar olduğunu ortaya koymuş, ittifakta ayrışmaların olduğunu gün yüzüne çıkarmıştır. İngiliz Yüksek Komiseri Sir Horace Rumbold, 20 Eylül’deki raporunda Yunanistan ordusunun Sakarya’daki geri çekilişinden beri Müttefik Yüksek Komiserlerince yeni arabuluculuk girişimlerinin söz konusu edilmekte olduğunu iletmiştir. İngiltere, 30 Eylül’de Dışişleri Bakanı Lord Curzon aracılığıyla Fransa’nın, İngiltere’yle uyuşmaya varmaksızın Kemalistlerle anlaşmaya gitmeyeceği konusunda kendilerine verdikleri taahhüdü hatırlatmıştır. Anlaşmanın Fransız Hükümetince onaylanması üzerine, İngiltere, bu anlaşmanın 1915 tarihli Londra Anlaşması’na aykırı olduğunu belirterek Fransa’yı protesto etmiştir. İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon, 1 Kasım’daki Kabine toplantısında, Suriye sınırını Türkiye lehine değiştirmesini, Bağdad Demiryolu ile Musul'a giden yolu açmasını İngiliz çıkarlarına aykırı bulduğunu ve bu anlaşmanın İngiltere'nin, Türkiye'nin tek düşmanı gibi anlaşılabileceğini belirtmiştir. İttifağı güçlendirmek için İngiltere, 19 Aralık’ta 4 gün sürecek İngiltere-Fransa görüşmelerini başlatmıştır. İngiltere, Şark siyaseti konusunda uzlaşmaz bir tutum takınmakla beraber, Sakarya Zaferi sonunda kimi adımlar atmak zorunda kalmıştır. 19 Eylül’de İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon, Yüksek Komiserliğe Malta'daki bütün Türklerin serbest bırakılabileceğini iletmiştir. İngiltere’yi bu tarz tavizler vermeye iten bir diğer neden ise, İngiliz Kabinesi’ndeki fikir ayrılıkları olmuştur. İngiltere Savaş Bakanı Sir L.Wortington-Evans, 1 Ekim’de Kabine’ye sunduğu muhtırada, Genelkurmay Başkanlığı'nın görüşlerine dayanarak, Yunanistan'ın, işgalleri altındaki toprakların hepsini yitirme tehlikesi başgöstermeden Mustafa Kemal'le barış görüşmelerinde bulunmaya çağırılmasını istemiştir. Hindistan İşleri Bakanı Mr.Montagu, Sömürgeler Bakanı Churchill ve İngiltere’nin Irak Yüksek Komiseri Cox, İngiltere’nin Ankara’da temsil edilmesini önermiştir.45 Ancak, İngiltere, Türkiye’de zor durumda olduğu izlenimi vermemek için Ankara Hükümeti ile doğrudan temasa geçmek veya Ankara’da temsilci bulundurmak istememektedir.46 Ayrıca, Misak-ı Milli’de direnişi kıracak şekilde Refet Paşa ve Bekir Sami Bey gibi ılımlı isimlerle temas yolu aramaktadır.47 İngiltere’nin Sakarya Savaşı sonrasındaki resmi görüşü Dışişleri Bakanı Lord Curzon tarafından oluşturulmuştur. 7 Ekim’de Kabine’ye sunduğu muhtırada, Lord Curzon, askeri durumun arabuluculuk girişimine elverişli göründüğünü belirtmiştir. Arabuluculuk için yapılması gereken şeyin Fransızlar ve İtalyanların yaptığı gibi Mustafa Kemal'le ayrı görüşmeler yapmak değil Sevr Anlaşmasında ne gibi değişiklikler yapılacağı konusunda anlaşmak olduğunu ifade etmiştir. İngiliz Kabinesi, 22 Kasım’da Müttefik Konferansının yapılıp yapılmayacağı kesinleşene kadar, Ankara Hükümeti ile teması sağlayacak temsilcinin gönderilmemesine karar vermiştir. Bu kararın hemen ardından, 27 Kasım’da İkinci İnönü Görüşmeleri olarak bilinen ve İngiltere Savaş Bakanlığının bilgisi dahilinde olduğu anlaşılan gayri resmi müzakereler başlamıştır. Bu görüşmelerin İleri Gazetesi tarafından duyurulması üzerine, İngiliz Yüksek Komiserliği, 28 Kasım’da Ankara Hükümeti ile görüşmek için resmi veya yarı resmi nitelikte hiçbir heyet göndermediğini duyurmak zorunda kalmıştır. İngiliz Kabinesi’nde 21 Aralık’ta Curzon Planı çerçevesinde onaylanacak barış programı doğrultusunda önce Müttefik Ülkeler arasında uzlaşmaya varılması, sonra Yunanistan ve Türkiye ile masaya oturulması kararlaştırılmıştır. İzmir, Trakya, Kilikya ve Boğazlar gözden geçirilecek sorun alanları olarak tespit edilmiştir. Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||