Saygılarımla

2.2. Metal Gravür Kalıpları

Metal Gravür Kalıpları Hakkında Genel Bilgiler :

Metal gravürde özellikle çukur (intaglio) baskıda en çok kullanılan çinko bakır gibi madeni plakalardır , alüminyum plakalarda kullanılır . Gerekirse pirinç levhalar da kullanılabilir.²⁴

Bakır kolay işlenebilirliği ve yüksek baskı kalitesinden dolayı tercih edilir . Günümüzde çinko sertlik ve alaşımlı yapı ile en çok kullanılan malzemedir . En elverişli gravür baskı kalıbı çelik levhalardır , bilhassa değerli kağıt , posta pulu ve para basma tekniği çelik kalıplarla yapılır .

Çelik kalıplardan alınan baskılar , yüksek baskı türüdür .

2.2.1. Kalıp Kesme

Her türlü metal kalıp en kolay el ve ayak pedalıyla çalışan metal kesici bıçakları kullanılmaktadır . Ancak her sanatçı kendine ait yöntem geliştirir . Bu yöntemler :

1. 
   Bir çizim aleti ile
   
2. 
   Kalıbı makinelerle kesme
   
3. 
   Kalıpları düz olmayan biçimde kesme
   

2.2.2. Kalıbı Pahlamak

Çalışma sırasında kesme yerinde oluşan çapak ve keskin kenarların rahat ve temiz çalışma elde etmek amacıyla düzeltilmesi gerekir . Kesme sonrası pahlama için eğe ile kalıp kenarları düzeltilip kenarlarına açı vermek için raspa adı verilen bir kazıyıcı aleti ile kenarlar ayrıca açılı düzeltilir . Ayrıca kalıbın tutturulması amacıyla pahlı kenarların faydası baskı sırasına gereklidir.²⁵

2.3. Gravür Kalıplarının Oyulması

Çoğaltım yöntemleriyle yapılan baskılarda ve baskı kalıbı olarak kullanılan madeni levhaların oyulmasında başvurulan teknikler şunlardır:

Kurukazı Teknikleri :

• 
  Çizgisel oyma ( Laine Engraving)
  
• 
  Çelik kalem kazısı
  
• 
  İğne kazı (Dry Point )
  
• 
  Siyah tarz (Mezotint )
  
• 
  Kalburlama (Crible
  

Islak Kazı Teknikleri :

• 
  Çizgisel dağlama
  
• 
  Derin oyma
  
• 
  Yumuşak vernik
  
• 
  Leke baskı
  
• 
  Şekerli vernik
  

Kazı tekniklerin gelişiminde sanatçıların en çok uyguladığı teknik çukur kazı tekniğidir .

2.3.1. Kuru Kazı Tekniklerinin Uygulanması

2.3.1.1. Çizgisel Oyma – Çelik Kalem Kazısı (Engraving)

Madeni levhaya çelik uçlu kalemle direk kazıma tekniğidir. Baskı kuvvetinin artmasıyla elde edilen çizgiler ve derinlikler genişler daralır. Bu teknikle rölief etkisi bırakacak izler elde edebilir.

Madeni levha üzerine hâkkak kalemiyle yapılan çelik kalem kazısı çizgi kenarlarında çapak oluşturmayacak şekilde karakter verir. Renkli baskıda bu çizgi aralıkları birbirine yakın olursa tonlar elde edilebilir.²⁶

Çelik kalem yöntemiyle desen elde etmede düzgün yapı ve yumuşak dokutan dolayı çinko ve bakır tercih edilir. Çelik kalıp ise bozulma ve deformasyon olmayacağı için çok sayıda temiz baskıyı istenen yerlerde zorluğuna rağmen tercih edilir.

Kazıma işleminden sonra metal kalıp yüzeyinde oluşan çapak ve kaba noktalar yüzeye zarar vermeden keskin bir raspa ile dikkatlice giderilir. Kör ve bilenmemiş aletlerle temizlenen yüzeylerde gri tonlar ve çizgiler baskı kalitesini bozar.

2.3.1.2. İğne Kazı (Dry Point)

Çelik kalem kazısıyla benzerlik gösterir. Sert ve sivri iğne ile yapılan bir kazıma işlemidir. İğne direk kazıma yönteminde metali çizgi boyunca iki yana yığar. Levha basıldığında elde edilen çıkıntıların miktarlarına göre değişik çizgiler elde edilir. Bu çizgiyi çukurlar değil kenarlara yığılan çıkıntılar mürekkep tutarak sağlar.

2.3.1.3. Siyah Tarz (mezotint)

Daha çok bakır levha üzerine çalışılır. Kuru kazımanın bir çeşididir. İnce keskin çelik uçlarla levha üzerinde sık aralıklarla veya çapraz şekilde kazımayla baskı elde edilir. Baskı sonucunda levha yüzeyinde kazınmış, çizilmiş resim alanları, kadife izlenimi veren zengin yapıda kağıda geçer. Levha üzerinde bol miktarda boyanın kalmasını sağlayacak noktacıklar dişli bıçak (Mezotint) aletidir. Dişli bıçağın ucunda birbirine yakın yiv ve setlerin alet dik tutulup bastırılarak ileri-geri hareketiyle elde edilir. Beyaz ve ya çeşitli tonlar elde edilmek istendiğinde sıyırıcı veya mıskala alete yardımıyla levha üzerinde oluşturulan levhacıklar yok edilir veya hafifletilir. Diğer bir yöntemde elektrikle çalışan aletler kullanılarak ucuna takılan gerek iz elde etmede, gerekse elde edilen izleri silme veya metali parlatmada kullanılabilir.²⁷

2.3.2. Islak Kazı Tekniklerinin Uygulanması

“Madeni levha üzerindeki çeşitli verniklerin kazınıp yırtılmasıyla yapılan çizgi ve dokuların asitler tarafından kemirilerek oyulması işlemine ıslak kazı denir. Bu işlemde madeni levha aside dayanıklı bir vernik veya asfaltla kaplanır. Kuruduktan sonra çeşitli sivri aletlerle desen levha üzerine işlenerek verniğin altından çıkan madeni kısım asit banyosunda kemirtilir. İndirgeme işlemi tamamlandıktan sonra levha yüzeyi asfalt ve vernikten temizlenir sonra boya verme işlemine geçilir. Islak kazı tekniğinde kullanılan malzemeler kuru kazıma tekniğinde kullanılan malzemelerin aynısıdır.

2.3.2.1. Çizgisel Dağlama

Kuru kazıma tekniklerinde direk müdahale ile yapılan çizgiler nadiren değiştirilebilir. Ancak dağlama yönteminde oluşan desenin çizgisini tamamlamak için çalışma sırasında çizgi aniden bükülür ya da yön değiştirirse sanatçı değişik uç kullanarak levha yüzeyinde daha geniş çizgi efekti elde edebilir.

Çizginin verimini artırmak ve resme tonal bölgeler veya şekiller eklemek için baskı kalıbı yüzeyi değişik yoğunlukta tozlama (Aquatint) veya yumuşak zemin (Soft graunt) tekniklerle kolayca elde edebiliriz. Asitle yedirme yöntemiyle elde edilen bir çizgi belli belirsiz çizgilerden 1/8 genişliğinde derin siyah çizgilere kadar çeşitlilik gösterir. Hatta katmerli kalem darbeleri kullanılarak daha geniş çizgiler elde edilebilir. Çelik kalemle oluşturulan çizgiler gibi koyu (yoğun) siyah baskı elde edilebilir.²⁸

Sanatçının plaka üzerinde yapmak istediği düzeltmeleri resmin diğer alanlarını bozmadan yeniden çizimi gerektiğinde plakanın üzeri yeniden kapatılır. Gerekli düzeltmeler istenen yerlerde yapılarak düzeltme sağlanabilir. Tek bir dağlama kalıbını bir çok renkle boyayarak renkli bir baskı elde etmek mümkündür. Dağlama yöntemiyle hazırlanan çukur baskı (intaglio) kalıpların, renk verme, silme (temizleme) ve baskıya hazır hale getirme işlemi hayli emekli ve oldukça zaman alıcı bir çalışmayı gerektirir.

2.3.2.2. Leke Baskı

Leke baskı tekniği aside karşı dirençli malzemenin oldukça ince bir toz bulutu halinde çinko ya da bakır baskı kalıbı üzerine püskürtülmesi ile açıklanabilir. Çalışmada tonaliteye ihtiyaç duyan sanatçılar en açık renk tonundan koyu siyaha varan geniş bir renk geçişi elde etmeyi bu teknikle sağlarlar. En uygun madde reçine tozudur. Uygun bir teknikle yüzeye püskürtülmüş reçine tozları ısıtılarak kalıbın yüzeyinde eriyerek yapışan toz bulutu halinde tonlar verir. Kalıp asit çözeltisinde bekletilerek açıkta kalan yerler çökeceği için bu çökeltilerin tutacağı mürekkep yüzeyde güzel bir doku oluşturur. Tonlama sanatçının isteğine göre asit çözeltisinde bekleme süresine göre çözünme derinliği kontrol edilerek açılıp koyulaştırılabilir.

Toz haline getirilmiş reçine, kalıbın üzerine kısa bir mesafeden esintisiz bir ortamda bir torbadan silkeleme ya da pot pot vurularak serpilir. Leke baskı tekniğinde plaka yüzeyini reçine tozuyla kaplamakta yarar vardır. Bu tekniği en iyi ve başarılı bir şekilde uygulamak için toz kutularını kullanmakta yarar vardır. Kutunun özelliği baskı kalıbının üzerine düz bir şekilde eşit oranda çökecek olan bir reçine tozu bulutu içermesidir.²⁹