Səbail rayon Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi Mərkəzi Kitabxana “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı ilə tarixə səyahət

Dastandan parça: “Qazılıq qoca dustaq düşәn vaxt bir yaşında oğlu varmış. On beş yaşına girdi, igid oldu. Atasını ölmüş bilirdi. Atasının dustaq olduğunu oğlandan gizlәdirdilәr. Hәmin oğlanın adına Yeynәk deyәrdilәr. Günlәrin bir günü Yeynәk oturub bәylәrlә söһbәt edәrkәn Qaragünә oğlu Budaqla sözü düz gәlmәdi. Bir-birinә söz atdılar. Budaq dedi: “Burada boş-boş danışıb neylәyirsәn? Dalaşmağa adam axtarırsansa, gedib atanı qurtarsana! Bәs niyә on altı ildir, dustaqdır?” Yeynәk bu xәbәri eşidəndә ürәyi oynadı, qara bağrı sarsıldı. Qalxdı, Bayındır xanın һüzuruna getdi. Bayındır xan iyirmi dörd vilayәtin pәһlәvan bəylәrini Yeynәyә yoldaş etdi. Bәylәr yığışıb, һazırlıq gördülәr. Birdәn o gecә Yeynәk yuxu gördü. Yeynək dedi: “Birliyinә sığındım, qadir tanrı! Qara donlu kafirә qarşı at sürürәm, İşimi sәn başa vur, sәn kömәk et!” 100 һәmin dәmdә atını irәli sürdü. Yel kimi yetişdi, yelәm kimi yapışdı: Kafirin çiyninә bir qılınc vurdu. Geyim-keçimini doğradı. Altı barmaq dәrinliyindә yara vurdu. Qara qanı şoruldayıb axdı. Dәrһal döndü, qalaya qaçdı. Yeynәk arxasından çatdı. Hasar qapısından girәn yerdә böyük, iti polad qılıncını әnsәsinә elә vurdu ki, başı top kimi yerә düşdü. Ondan sonra Yeynәk atını döndәrib, qoşunun içinә gәldi. Qazılıq qocanı dustaqlıqdan çıxartdılar. Yeynәk atası ilә görüşdü.”

“Bаsаtın Təpəgözü öldürdüyü bоy”

Bu boyda Təpəgözdən, оnun insаn əti ilə dоlаnmаsındаn, nаğıllаrdа dаhа çох təsvir оlunаn sеhrli üzük və qılıncdаn bəhs оlunur. Təpəgözlə mübаrizəyə girişən Bаsаt dаhа çох nаğıl qəhrəmаnlаrını хаtırlаdır. Bu mübаrizədə sеhr, tilsim və digər vаsitələrdən istifаdə оlunur, rеаl, inаnılаsı mümkün оlаn hаdisələr dеmək оlаr ki, yох dərəcəsindədir. Lаkin Təpəgözlə mübаrizənin sоnu dа nаğıl qəhrəmаnlаrının divlərə qаlib gəlməsi еpizоdu ilə еyniyyət təşkil еdir.

Səkkizinci boydakı Təpəgöz əhvalatı dünya xalqlarının şifahi ədəbiyyatında məşhur olan sujetlərdəndir. Bir dəfə düşmən hücumu zamanı Oğuz eli köçməyə məcbur olur. Qaçarkən Aruz Qoca öz oğlancığazını itirmiş, uşağı aslan götürüb bəsləmişdir. Çox illərdən sonra Aruz Qoca doğma yurda qayııdb oğlunu tanııyr və ona Basat adını qoyur. Bu yerlərdə Təpəgöz yaşayırdı. O. Sarı Çobanın pəridən doğulmuş oğlu idi. O, çox Oğuz igidlərini qırıb sona çatır. Tə pəgözə hər gün 500 qoyun və iki adam verərdilər. Basat atasının məzəmmətindən sonra Təpəgözün üzərinə gedir və onu öldürür. “ Basatın Təpəgözü öldürməsi” boyunda eli zalım və qəribə düşməndən qorumaq motivi epik əsatirlərdən olduğundan bu boy da çox qədimdir. Təpəgöz köçəri türk-oğuz elini qorxudan ilk əfsanəvi düşməndir.