SeçKİ HÜququ və onun hüquqi MÜdafiƏSİNƏ dair praktik vəSAİT

İnstitusional mühafizə sistemləri prinsipi: 
Azad və ədalətli seçkilərin təmin edilməsi üçün məhdudlaşdırıcı və 
balanslaşdırıcı qüvvələrə əsaslanan institusional müdafiə sistemləri 
artıq geniş istifadə olunur. Effektiv olmaq üçün onlar hüquqi və 
institusional sistemlərin bir hissəsi olmalıdırlar. Seçkilərlə bağlı 
səlahiyyətlərin müxtəlif strukturlar arasında bölüşdürülməsini təmin 
etmək, seçkiləri idarə edən qurumlar ilə bir tarazlıq yaratmaq 
lazımdır. Güclərin bölüşdürülməsi siyasi partiyalara, vətəndaş 
cəmiyyətinə və kütləvi informasiya vasitələrinə seçkilərin 
monitorinqində və ictimai hesabatların təqdim edilməsində imkan 
yaradır.
Güclərin bölüşdürülməsi və məhdudlaşdırılması, ümumiyyətlə, 
hüquqi çərçivədə müəyyənləşdirilir. Məsələn, hüquqi müddəalar 

---

18 
qanunun qəbul olunması və icrasını fərqləndirə bilər. Onlar həmçinin 
hökmləri qəbul edən prokurorlar və məhkəmələrin səlahiyyətlərini 
fərqləndirə bilərlər.
Bu mühafizə mexanizmləri seçki qanunvericiliyinin məhkəmə 
sisteminə tətbiq edilməsi üçün səlahiyyətləri verə bilər. İdarəetmə 
tələbləri seçki sistemində hər strukturun və vəzifələrin 
səlahiyyətlərinin bölüşdürülməsi və məhdudlaşdırılmasını aydın 
şəkildə müəyyən etməlidir. Belə ki, seçki rəsmiləri həmişə öz 
səlahiyyətlərindən xəbərdar olacaq və onların öz səlahiyyətlərindən 
sui-istifadə cəhdlərinin qarşısını almaq üçün belə sistemin 
formaşdırılmasından əmin olacaq. 
Anlayış və anlaşılmazlıqlar qarşısını almaq üçün ictimaiyyət, 
siyasətçilər və partiyaların hər təşkilatın məsuliyyətləri barədə 
məlumatlandırılması vacibdir. 
Məsələn, Yeni Zellandiyada müxtəlif qurumlarda seçkilər zamanı 
xüsusi vəzifələr var. Seçkilərin gedişi üçün seçki komissiyasının 
rəhbəri Ədliyyə Nazirliyinin üzvüdür. Seçici Qeydiyyat Mərkəzi 
(Yeni Zellandiyadakı poçt xidmətinin bir hissəsi) seçiciləri 
qeydiyyatdan keçirir və siyahıları saxlayır. Seçki Komissiyası 
müstəqil orqan, seçkilərlə bağlı məsələlər haqqında vətəndaşları 
məlumatlandırmaq seçki kampaniyaları yayım üçün ictimai vəsait 
təmin və onlara maliyyə hesabat almaq, partiyalar və onların müvafiq 
loqotiplər qeydiyyatdan edir. Polis, seçkilər zamanı pozuntuların 
araşdırılması və günahkarların təqibi üçün məsuliyyət daşıyır. 
Nümayəndələr Komissiyası seçki dairələrini məhdudlaşdıran daimi 
müstəqil bir orqandır. Parlament komitəsi seçkilərin keçirilməsinə 
nəzarət edir və seçki qanunvericiliyinə düzəliş edir.
1990-1996-cı illərdə Meksikada keçirilən seçki islahatları nəticəsində 
seçki administrasiyası Daxili İşlər Nazirliyindən yeni bir quruma - 
qərəzsiz, müstəqil Federal Seçki İnstitutuna (IFE) verilib. Burada 

---

19 
seçkilərə dair mübahisələri nəzərə almaq üçün xüsusi məhkəmə 
yaradılıb. Seçicilərin reyestri tamamilə dəyişdirilib və yüksək 
texnologiyalı, təhlükəsiz şəxsiyyət kartları tətbiq edilib. Tərəflər 
üçün prosesin hər bir mərhələsini nəzarət etməyə imkan verən 
monitorinq mexanizmi yaradılıb.