ŞEHİd murtaza mutahhari

Adaletin İcrasında Taviz Yok

Hz. Ali'nin (a.s) bir açıdan kendi gidişatıyla ve diğer açıdan Müslümanların değişimiyle ilgili diğer sorunları da vardı. Ali, İslam hükümlerinin uygulamasında taviz vermeyen bir kişiydi. Resul-i Ekrem'den (s.a.a) sonra İslam toplumu yıllarca nüfuz sahibi kişilere imtiyaz tanımaya alışkanlık kazanmıştı. Bu konuda Ali (a.s) şaşırtıcı bir sebat sergiliyor, diyordu ki: "Ben adaletten bir kıl ucu kadar sapacak bir kişi değilim." Hatta ashabı gelip, "Bir miktar taviz ver, yumuşak davran" diyorlardı. Fakat onlara karşı, "Siz benden zulmetme ve zayıf kişilerin hakkını çiğneme pahasına siyasette muvaffakiyet kazanmamı mı istiyorsunuz. Vallahi! gece ve gündüz olduğu müddetçe, gökte bir yıldız hareket ettiği sürece böyle bir şeye razı olmam."⁶

Siyasette Sadakat ve Netlik

İmam Ali'nin (a.s) hilafetinin üçüncü sorunu siyasette sadakat ve netliğiydi. Bunu da dostlarından bir grubu beğenmeyip diyorlardı ki: "Siyasette bu kadar sadakat ve netliğe gerek yoktur; siyasete bir miktar hile katmak gerekir. Siyasetin tadı hilekarlıktır." (Bütün bu naklettiklerim Nehcu'l-Belaga'da geçer) ve hatta bazıları, "Ali siyaset bilmiyor; baksana Muaviye nasıl siyaset yapıyor!" diyorlardı. Ali (a.s) ise şöyle diyordu: "Vallahi -yanılıyorsunuz- Muaviye benden dahi değildir. O hilekârdır; fasıktır; ben hile yapmak istemiyorum. Ben hakikat yolundan sapmak, fısk u fücur işlemek istemiyorum. Allah Tebarek ve Teala hilekârlıktan nefret etmeseydi o zaman dünyanın en zeki ve uyanık adamının Ali olduğunu görürdünüz; hilekarlık fısk u fücurdur. Böyle fücurlar küfürdür ve ben kıyamet günü hilekarların ellerinde bir bayrak olduğu halde haşrolacağını -zahiren aldananların da aldatanların bayrağı altında toplanacaklarını kastediyor- biliyorum."⁷ Bu da Ali aleyhisselamın karşılaştığı diğer bir sorundu.

Hz. Ali'nin (a.s) Asıl Sorunu Hariciler

Burada arzetmek istediğim asıl sorun başkadır; bütün bunlar arzetmek istediğim bu sorun için giriş konumundadır ve o da şu ki: Resul-i Ekrem'in (s.a.a) döneminde, o hazretin oluşturduğu tabaka, bir inkılap oluşması ve bir grubun bir bayrak altında toplanmasından ileri gelen bir tabaka değildi. Peygamber-i Ekrem (s.a.a) bir tabakaya talim vermiş, fakih etmiş, adım adım ileri götürmüş, İslamî talim ve terbiyeyi tedricen onların ruhuna yerleştirmiştir; Resulullah (s.a.a) on üç yıl Mekke'de idi; bu süre içerisinde Kureyş'ten çeşitli işkence, sıkıntı ve zahmetler görmüş, fakat sürekli sabırlı olmayı emretmiş, ashabı her ne kadar, "Ey Allah'ın resulü! Kendimizi savunmamıza izin ver; ne kadar sabredelim; bunların bizden ne kadar insanları öldürmesine, işkence etmesine müsaade edelim?! Bizi Hicazın bu kızgın kumları üzerine yatırıp göğsümüze taş bırakmalarına, kırbaçlamalarına ne kadar tahammül edelim?!" dediyse Resul-i Ekrem (s.a.a) cihad ve savunma izni vermiyordu. Sonunda sadece hicret etmeye izin verince bir grup Habeşistan'a hicret etti; bu hicretin çok yararı oldu. Peygamber-i Ekrem (s.a.a) bu on üç yıl boyunca ne yapıyordu? Eğitim veriyordu, talim ve terbiye ediyordu; yani İslam dininin temel çekirdeğini oluşturuyordu. Hicret ettiklerinde belki bin kişi olan o grup, İslam'ın ruhuyla tanışan ve çoğu İslam ahlakıyla ahlaklanan kişilerdi. Bir kıyam ve hareketin birinci şartı, talim görmüş, eğitilmiş, hedef ve kurallar doğrultusunda taktiklerle aşina olan talim ve terbiye ekibine sahip olmaktır. Bunlar merkezî bir çekirdek haline getirilebilir ve daha sonra gelenlerin bunların öğrencisi olup kendilerini bunlarda tatbik edebilirler. İslam'ın muvaffakiyetinin sırrı budur işte.

Dolayısıyla, İmam Ali'yle (a.s) Resul-i Ekrem'in (s.a.a) durumu arasındaki farklardan biri, Resulullah'ın (s.a.a) kafirlerle, yani apaçık ve perdesiz bir küfürle, açıkça ben küfrüm diyen bir küfürle karşı karşıya olması; fakat Hz. Ali (a.s) perde altındaki küfürle, yani nifakla karşı karşıya olmasıydı. İslam perdesi altında, kutsallık ve takva perdesi altında, Kur'an bayrağı ve Kur'an'ın zahiri altında kafirlerin hedefini güden bir kavimle karşı karşıyaydı. İkinci fark şuydu ki, halifelerin döneminde, özellikle Osman'ın döneminde Resulullah'ın (s.a.a) aldığı talim ve terbiyenin peşinden gerektiği gibi gitmediler; oldukça fazla İslamî fetihler yapıldı. Fetihler tek başına bir şey yapamazdı. Resul-i Ekrem (s.a.a) on üç yıl Mekke'de kaldı ve Müslümanların kendilerini savunmalarına bile müsaade etmedi; çünkü kişiler daha bu savunma ve cihada layık değillerdi. Cihad ve fetihler yapılacaksa da İslamî kültürün yayılışıyla orantılı ve uyumlu olmalıdır; yani bir taraftan fetihler yapıldığı gibi diğer taraftan da onunla orantılı olarak İslamî kültür de genişlemeli, yayılmalıydı. Müslüman olan insanlar ve hatta İslam'a cezb olan kişiler İslam dininin temel ilkelerini, gerçeklerini ve hedeflerini, İslam'ın dış görünümü ve çekirdeğini anlamalı, tanımalıdırlar. Fakat halifelerin döneminde vuku bulan bu gaflet nedeniyle İslam dünyasından yaşanılan şeylerden biri de İslam toplumunda İslam dinini seven, bu dine inanan, fakat sadece İslam'ın zahirini tanıyan, İslam'ın ruhuyla tanışmayan bir tabakanın ortaya çıkmasına neden oldu. Bu tabaka ne kadar kendini zorluyorduysa da, bu, marifet ve İslam dininin hedeflerini tanıma üzerinde değil, sadece örneğin namaz kılmak üzerinde yoğunlaşıyordu. Fazla secde etmeleri sonucu İslam dünyasında alınları nasır bağlayan, secdede başlarını (halıya değil) yere, el ve dizlerini toprak ve kumlara bırakıp -bir saat, iki saat ve beş saat- uzun secde yapmaları sonucu ellerinin içi ve diz kapakları nasır bağlayan kutsal görünümlü ve zahit bir tabaka oluştu. Hz. Ali (a.s) İbn-i Abbas'ı onların üzerine gönderdiği zaman, onlar Ali'ye (a.s) karşı baş kaldırıp ayaklanınca, İbn-i Abbas gelip şunları söyledi: "Çok secde etmeleri sonucu alınları yaralanmış, elleri deve dizleri gibi nasır bağlamış, üzerlerinde zahitler gibi eski gömlekler bulunan, kati simalara sahip olan kişilerdir." Şimdi su getirip havuzu doldur.

İslam dünyasında, İslam eğitimiyle tanışmayan, fakat İslam'ın zahirine sımsıkı sarılan böyle bir tabaka; yani cahil dindar, sevaba düşkün mukaddesatçı oluştu. Ali (a.s) bu tabakayı şöyle tavsif etmiştir: "Haşin, katı kalpli, düşük ruhiyeli, köle vasıflı bir halk saygın bir ruha sahip değildir; nereden çıktıkları belli olmayan düşük ve alçak insanlardır. Biri bu köşeden ve diğeri ise diğer bucaktan çıkmış. Nereden geldikleri belli olmayan temelsiz, köksüz insanlar. Şimdi gelip İslam mektebinin birinci sınıfında oturup İslam dersini almaları gereken, okur-yazarsız, bilgisiz, Kur'an'ın ne olduğunu bilmeyen, Kur'an'ın anlamını bilmeyen, Resulullah'ın (s.a.a) sünnetini anlamayan insanlar; bunlar eğitim almalı, terbiye edilmelidirler; bunlar İslami talim ve terbiyeyi almamışlar; bunlar Resul-i Ekrem'in (s.a.a) eğittiği muhacir ve ensardan değillerdir; İslamî terbiyeden yoksun bir grup insanlardır."

Ali (a.s) öyle şartlar altında hilafete geçiyor ki, hem Müslümanlar arasında, hem de diğer yerlerde böyle bir tabaka var; hatta kendi ordusu arasında bile bu tabakada kişiler vardı. Bunun sonucu olarak da; defalarca duymuş olduğunuz Sıffin savaşı ve bu savaşla birlikte Muaviye ve Amr-ı As'ın hilesi vuku buldu. Onlar artık yenilmek üzere olduklarını ve bu yenilginin artık son yenilgi olduğunu hissedince bu tabakadan yararlanmak için plan hazırlıyorlar. Dolayısıyla Kur'anları mızraklara vurmalarını emrediyorlar ve diyorlar ki: "Ey insanlar! Hepimiz Kur'an ehliyiz; hepimiz kıble ehliyiz. Neden savaşıyorsunuz? Buna rağmen savaşmak istiyorsanız; gelin Kur'anları vurun!" Bunun üzerine bu tabaka hemen savaşı bırakıp "Biz Kur'an'la savaşmayız" dediler ve Ali aleyhisselam'ın huzuruna gelerek "Artık sorun halloldu. Kur'an ortaya sürüldü. Ortada Kur'an olunca da savaşmanın bir anlamı yoktur" dediler. Ali (a.s), "Başından beri onlara, gelin Kur'an'ın esas alarak hükmedip hakkında kimden yana olduğunu görelim diye söylediğimi bilmiyor musunuz? Bunlar yalan söylüyorlar; bunlar Kur'an'ı hakem kılmış değillerdir; bunlar daha sonra tekrar Kur'an'a karşı kıyam etmek için Kur'an'ın cilt ve kağıtlarını siper etmişlerdir. Önemsemeyin. Ben sizin önderinizim; ben Kur'an-ı natıkım. Vurun; ilerleyin" buyurdu. Fakat onlar; "Hayret!! Neler söylüyorsun sen?! Şimdiye kadar bize seni iyi bir kişi biliyorduk; senin iyi bir kişi olduğunu söylüyorduk; belli oluyor ki sen de makamperest bir kişisin. Biz gidip Kur'an'la mı savaşalım yani?! Hayır; savaşmayız biz" dediler. Peki, olsun; savaşmayın siz.

Malik-i Eşter ilerlemekteydi. "Hemen Malik'e geri dönmesini emret; artık Kur'an'la savaşmak yakışmaz" dediler. Çok baskı yaptılar. Bunun üzerine Ali aleyhisselam geri dönmesi için Malik'e haber saldı. Malik geri dönmeyerek, "Efendim müsaade edin. Bir iki saat kaldı; bular kesin bir yenilgiye uğramak üzereler." Gelip Malik geri dönmüyor dediler. Bunun üzerine, "Ya Malik'i geri döndürürsün ya da buracıkta bu kılıçla seni param parça ederiz (sayıları yirmi bin kişiydi). Sen Kur'an'la mı savaşıyorsun?!" dediler. Ali (a.s), "Ey Malik! Ali'yi hayatta görmek istiyorsan geri dön" diye haber gönderdi. Hakemeyn olayı gündeme geldi. Dediler ki, "şimdi Kur'an ortaya kondu; o halde iki hakem seçelim." Peki, olsun; hakem seçelim. Onlar şeytan Amr-ı As'ı seçtiler. Ali ise uyanık bir alim olan İbn-i Abbas'ı önerdi. Fakat onlar, "hayır", dediler; "İbn-i Abbas senin amcan oğludur. Akrabandır senin. Seninle akrabalık bağı olmayan birini seçmemiz gerekir dediler." Bunun üzerine "Peki Malik Eşter'i seçin" buyurdu. Fakat yine, "Hayır; biz Malik Eşter'i kabul etmiyoruz" dediler. Diğer birkaç kişiyi de kabul etmediler. "Biz sadece Ebu Musa Eş'arî'yi kabul ederiz" dediler. Kimdir bu Ebu Musa? Ali'nin ordusundan bir kişi midir? Hayır; Ebu Musa Eş'arî daha önce Kufe valisiydi; Ali (a.s) onu valilikten almıştı. İçinde Ali'ye karşı kin besleyen bir kişiydi. Ebu Musa'yı getirdiler. Ebu Musa da Amr-ı As'a aldandı ve defalarda duyduğunuz ciddi bir işten ziyade oyuna benzeyen hile vuku buldu. Aldandıklarını anlayınca, "hata ettik" dediler. "Hata ettik" söyleyerek hatalarını itiraf etmeleri de başka bir hatadır. Çünkü "Muviye'yle savaşı bırakmakla hata ettik; onunla savaşmamız gerekirdi; bu, Kur'an'la savaş değildi. Savaş Kur'an'a karşı değil, Kur'an'ın lehineydi" demediler. Aksine, "Bu hareketimiz doğruydu; biz Ebu Musa'yı seçmekle hata ettik. İbn-i Abbas veya Malik Eşter'i göndermeliydik" dediler. "Aslında Allah'ın dininde iki kişinin gelip hakemlik yapmasını kabul etmek küfürdü. Çünkü Kur'an, 'Hüküm ancak Allah'ındır' buyuruyor. Kur'an, hüküm ancak Allah'ındır buyurduğu için hiç kimsenin hakemlik yapma hakkı yoktur. O halde esasen hakem tayin etmek küfür ve şirkti. Hepimiz kafir olduk. Biz "Esteğfirullahe rebbi ve etubu ileyh" diyerek tövbe ettik" dediler. Sonra Ali'ye gelerek, "Ey Ali! Sen de bizim gibi kafir oldun; sen de tövbe et" dediler. -Şimdi asıl sorun neymiş bakın görün. Ali'nin sorunu Muaviye midir, yoksa bu ruhsuz inanca sahip olanlar mı? Ali'nin sorunu Amr-ı As mıdır, yoksa bu kuru inanca sahip olanlar mı?- Ali, "Yanlıyorsunuz" buyurdu; "Hakemlik küfür değildir; siz bu ayetin manasını anlamış değilsiniz. 'Hüküm ancak Allah'ındır' ayeti, yani kanun ancak Allah veya Allah'ın izin verdiği kimse tarafından konulmalıdır. Biz başka birinin gelip bize kanun belirtmesini istemedik. Biz, kanun Kur'an'ın kanunudur; iki kişi gelip Kur'an'a uygun hakemlik yapsın, dedik. Allah gelip de kişilerin ihtilafa düştükleri konularda hakemlik yapacak değil herhalde!" Fakat onlar, "böyle olması gerekir" dediler. Ali, "Ben hiçbir zaman işlemediğim bir günahı itiraf etmem ve asla şeriata aykırı olmayan bir şeyin şeriata aykırı olduğunu söylemem. Ben nasıl Allah ve Resulü'ne yalan bağlayıp ihtilaf konularında hakem seçiminin şeriata aykırı ve küfür olduğunu söylerim. Hayır; küfür değildir. Siz istediğinizi yapabilirsiniz" buyurdu.