Sergey Yesenin "xurosonda bir darboza bor "

Guruh: XTA-2 2006
Talaba: Raxbaraliyeva Nafosat
Sergey Yesenin "XUROSONDA BIR DARBOZA BOR..." she'ri
Xurosonda bir darboza bor,
Ostonasi gulga ko'milgan,
Unda yashar bir pari ruxsor.
Xurosonda bir darboza bor,
Hayhot, uni ocholmadim man.

Qo'llarimda kuch ham - yetarli,

Sochlarimdan oltin rang olgan.
Asir etdi meni ul pari.
Qo'lda garchi kuchim - yetarli,
Ul eshikni ocholmadim man.

Mardligim ne ishq maydonida,

Ayting, kimga qilay sharhi g'am?!
Sevmas bo'lsa Shahi jonidan,
Ul eshikni ocholmas bo'lsam,
Mardligim ne ishq maydonida?!

Yana tushdi Rus sari yo'lim,

Eron, sendan ketgummi hali?
Nahot, seni boz ko'rmas bo'ldim?
Ona yurtga mehrim tufayli
Yana tushdi Rus sari yo'lim.

Xayr endi, xayr, parizod!

Darbozangni ocholmasam-da,
Shirin g'aming birla umrbod
Kuylab o'tay seni o'lkamda.
Xayr endi, xayr, parizod!

Sergey Yesenin 1895-yilning 3-oktabrida (eski hisob bo'yicha 21-sentabrida) Rossiyaning qadim tarixga ega Ryazan guberniyasiga qarashli Konstantinovo qishlog'ida oddiy dehqon oilasida tug'ildi. Otasining kambag'alligi, ayolmandligi uchun u ikki yoshligidan o'ziga to'qroq bo'lgan ona tomonidan bobosining oilasida tarbiya topdi. Besh yoshligida o'qishni o'rgandi, to'qqiz yoshidan xalq qo'shiqlariga o'xshatib she'rlar bita boshladi. Qishloq muallimlari tayyorlaydigan maktabni tugallab, o'n yetti yoshida Moskvaga bordi. Savdogarning idorasida ishladi, bosmaxonada musahhihlik qildi, adabiy-musiqiy to'garakka qatnashdi, she'rlar yozishni davom ettirdi. O'n to'qqiz yoshidan she'rlari Moskva jurnallarida bosilib, mashhur bo'ldi. Yigirma yoshida Petrogradga kelib, yana bir mashhur rus shoiri Aleksandr Blok bilan tanishdi. 1916-yildan armiya xizmatiga kirdi. Oq podshoh sharafiga she'r yozishdan bosh tortgani uchun intizomiy batalonga jo'natildi, keyin xizmatdan tamoman voz kechdi. 1918-1921-yillarda Murmansk, Arxangelsk, Qrim, Kavkaz, Bessarabiya, shuningdek, Turkiston bo'ylab safar qildi. 1922-1923-yillari esa taniqli amerikalik raqqosa Aysedora Dunkan bilan Yevropaning Germaniya, Fransiya, Belgiya, Italiya mamlakatlarini aylandi, to'rt oy AQSH da yashadi. Sergey Yesenin 1925-yil 28-dekabrda fojiali tarzda vafot etdi.

Sergey Yeseninning satrlari - qisqa-qisqa, tili - ravon va sodda, lirik qahramonning hayot, tabiat, odamlarga munosabatida qishloqcha samimiylik va to'g'rilik ufurib turadi. Eng muhimi, asarlarida sharqona ruh bor. Bu o'z-o'zidan paydo bo'lgan emas. Shoir forsiy tildagi mumtoz she'riyat namunalari bilan yaqindan tanishganidan keyin Eronga borishga qattiq intiladi. Biroq o'sha paytdagi Rossiya va Eron munosabatlari rus shoirini u yoqqa yuborish maqsadga muvofiq emasligini taqozo etadi. Shunga qaramasdan, Sergey Yesenin qattiq turib Eronga borishni talab qilgani uchun uni Ozarboyjonning Bokuga yaqin qishloqlaridan biriga yuborishadi. Bir necha muddat bu yerda yashab, sharqona ruhni his etadi, Sharq odamlarining hayot tarzidan zavqlanadi va tez fursatda uning "Fors taronalari" she'rlar turkumi yoziladi. Sharq she'riyatida Allohga ishqni majozan yorga ishq tarzida kuylash kuchli edi. Shunga taqlidan rus shoiri ham Sharq go'zaliga bag'ishlangan ishqiy she'rlar bitadi. Lekin shu mavzu bahonasida G'arb kishisining Sharqqa mehri jo'sh urib turganini sezish qiyin emas.
"Xurosonda bir darvoza bor..." she'ri Sergey Yeseninning "Fors taronalari" turkumiga kiradi. Ma'lumki, bu turkumni shoir forsiy she'riyat ta'sirida, buyuk qalam egalari yurtini ko'rishni istab, unga intilib, shu kayfiyat va sog'inch bilan bitgan. Ammo, aslida, rus shoiriga Eronga (Xurosonning bir qismi ham hozirgi Eron tarkibiga kiradi) borish nasib etmagan. Shunga qaramay, turkum she'rlarida shoir o'zini Eronda yurganday tasavvur qilib ish tutgan. Bu "Xurosonda bir darboza bor..." she'rida ham yaqqol ko'zga tashlanadi.
She'r har biri besh misradan tashkil topgan besh banddan iborat. Satrlar - muallif uslubiga xos ravishda qisqa-qisqa. Birinchi bandda lirik qahramon Xurosondagi bu darbozaning ostonasi gulga ko'milgani, ichkarida bir pari ruxsor yashashi, ammo uni ocholmay, armonda ekanini aytadi. Aslida, uning darvozani ochishga kuchi yetadi, hatto, lirik qahramonning "sochlaridan oltin rang olgan", ya'ni uning sochlari sap-sariq, ul pari buni asir etgan...
Birinchi bandda:

Xurosonda bir darboza bor, -misrasi ikki bor (birinchi va to'rtinchi satr sifatida) takrorlangan, ikkinchi bandda:

Qo'llarimda kuch ham - yetarli, -misrasi (birinchi satr):
Qo'lda garchi kuchim - yetarli, - tarzida (to'rtinchi satr) qayta qo'llangan edi.
Uchinchi bandda ham bu takror usuli bandning boshi (birinchi satr) va oxirida (beshinchi satr) davom etadi ("Mardligim ne ishq maydonida"). Bu bandda lirik qahramon yorining ismini ham ("Shahi") qistirib o'tadi.
Xuddi shunday birinchi va beshinchi misralarni aynan bir xil qilib tuzish qoidasiga to'rtinchi bandda ham amal qilinadi ("Yana tushdi Rus sari yo'lim"). Endi lirik qahramon shunday go'zal qizga bo'lgan sevgisiga kutilmaganda yurt muhabbatini qarama-qarshi qo'yadi - ona yurtga mehrim tufayli, nahot, seni qayta ko'rolmasam!
Oxirgi bandda oshiq yori bilan xayolan xayrlashadi, darbozangni ocholmasam-da, umrbod vatanimda seni kuylab о 'taman, deydi. Birinchi va oxirgi misralarning aynanligi bu bandda ham mavjud ("Xayr endi, xayr, parizod"). Ikkinchi banddagi:
Sochlarimdan oltin rang olgan,-satri bekorga qo'llanmagani, shoir zimdan o'zining qaysi yurt, qaysi millat vakili ekanini kitobxonga oldindan eslatib o'tishni yodidan chiqarmaganini sezish qiyin emas.
Ana shu takrorlar asarning o'ziga xos ohangi, jarangi va ta'sirchanligini ta'minlagan. Aytish mumkinki, bu usulning o'zi ham Sharq mumtoz she'riyatiga taqlidning bir ko'rinishi hisoblanadi. "Ostona", "pari ruxsor", "pari", "parizod" so'zlarining ishlatilishi ham - sharqona ruh mevasi.
Yana bir ta'sir shuki, she'rda qofiyaga tushmaydigan biror misra yo'q. Biroq ular g'azaldagi kabi qat'iy tartibga bo'ysunmaydi. Shu tariqa kuchli musiqiylik ta'minlangan.

Sergey Yeseninning “Xurosonda bir darvoza bor” she’rida qishloq hayoti, tabiat olamining mazmun-mohiyatini o‘zida aks ettiruvchi go‘zal va ta’sirchan asardir. She’rning obrazliligi va tili sog‘inch va sog‘inch hissini uyg‘otadi, yerga, uning xalqiga chuqur bog‘lanadi. Yeseninning yorqin ta'riflar va hissiy tafsilotlardan foydalanishi muhitni jonlantiradi, o'quvchiga o'zini Xurosondagi darvoza oldida turgandek his qilish imkonini beradi. She’r, shuningdek, muhabbat, yo‘qotish va vaqt o‘tishi mavzulari barcha o‘quvchilarga chuqur taalluqli bo‘lgani uchun ham zamonsizlik va umumbashariylik tuyg‘usini ifodalaydi. Umuman olganda, "Xurosonda bir darvoza bor" - bu o'tkir va ta'sirchan she'r bo'lib, Yeseninning inson tajribasining go'zalligi va murakkabligini tasvirlash qobiliyatini namoyish etadi.