Sevgisini kendi arzusuna tercih eden onun tarafından da sevilir; onu özleyen, ondan başkasında gözü olmayan ve ondan korkan ki

FEVAİD

Bir muhaddisin veya çeşitli âlimlerin gartb ve nâdir rivayetlerini bîr araya getiren kitap türü.

"Öğrenilen bilgi ve kazanılan mal" an­lamındaki fâidenin çoğulu olan fevâid kelimesi "bir konuya dair faydalı bilgi­leri toplayan kitap" mânasında hemen her ilimde kullanılmakla beraber özel­likle hadis ilminde bir âlimin veya çeşit­li âlimlerin daha çok ferd ve garîb ri­vayetlerini toplayan eserlere ad olmuş­tur. Bir hadis birçok sağlam senedle nak-ledilse bile onun bir başka zayıf tarik­le rivayet edilmesi bazı muhaddislerin ilgisini çekmiş ve bu tür rivayetler ço­ğu küçük hacimli olan fevâidlerde bir araya getirilmiştir. Her biri hadis hafı­zı olan Ali b. Ca'd (ö. 230/844-45), Ali b. Hucr, Buhârî, Ali b. Harb et-Tâî, Semmû-ye diye bilinen Ebû Bişr İsmail b. Abdul­lah el-İsfahânî, Hanbel b. İshak, Abdan el-Ahvâzî (ö. 306/918) gibi âlimlere nis-bet edilen fevâidler bu türün erken bir devirde ortaya çıktığını göstermektedir. Dârekutnfnin (ö. 385/995) beşer onar varak hacminde on alt kadar fevâid ka­leme alması fevâidlere verilen önemi gösterdiği gibi onun şu eserleri fevâidle-rin hem mahiyeti hem de genel olarak adlan hakkında fikir vermektedir: el-Fe-vrî'idü'J-efrad, el-Fevâ'idü'î-müntekö-tü'l'ğarâ'ibü'l-hisân, el-Fevâ'idü'l-müntekâtü'1'hisân li'bni Macrûf, el-Fevâ 3idü '1-münteh.abetü '1 {el-müntekâ-tül)-ğarâ3 ibü'l-'avâlî.²⁷⁷

Çeşitli âlimlerin rivayetlerini bir araya getiren tanınmış fevâidler arasında, Ebû Bekir eş-Şâfiî'nin {ö. 354/965) hocala­rından âlî isnadla rivayet ettiği hadisle­ri ihtiva eden, fakat talebesi Ebû Tâiib Muhammed b. Gaylân tarafından kale­me alındığı için el-Gaylâmyyât diye şöh­ret bulan el-Feva'idü'1-müntehabe-tü'l-cavâlî cani'ş-şüyûh'u²⁷⁸ üzerinde Hilmi Kâmil Es'ad Abdülhâdî Câmiatü Ümmi'l-kurâ'da doktora çalışması yapmıştır (1403/19831), Ebü Bekir Ahmed b. Ca'fer el-Katîî'nin EH dînâr adıyla tanınan el-Fevâ3idü'l-münteköt ve'l-efrâdü'l-ğarâ3ibü'l-hi-sân'ı²⁷⁹ ve Temmâm er-Râzî'nin muhtelif hocalara ait 395

hadisi derlediği Fevâ3id zikredilebilir. Ebû Süleyman Câsim b. Süleyman el-Füheyd ed-Devserî, bu sonuncu eserde­ki rivayetleri bablarına göre tasnif ede­rek er-Ravzü'I-bessâm bi-tertîbi ve tahrîci Fevâ 3idi Temmâm adıyla yayım­lamıştır²⁸⁰. Âlî isnadla nakledilen sahih ve garîb rivayetleri top­layan fevâidler de bulunmaktadır. İbn Ahî Mîmî diye bilinen Ebü'l-Hüseyin Mu­hammed b. Abdullah ed-Dekkâk'ın (o 390/ 1000) el-Fevâ3idül-müntekâtül-ğarâ'ibü'l-hisân 'ani'ş-şüyûhi'l-'avâ-lî'si ile²⁸¹ Ali b. Muhassin et-Tenûhî1-nin hadis, tefsir ve güzel sözlere dair rivayetlerinden Muhammed b. Ali es-Sû-rî'nin derlediği el-Fevâ3idü'l-cavâlîmi-ne'ş-şıhâh ve'l - ğarâ 3İb'i²⁸² bu tür eserlerdendir.

Bir âlimin ferd ve garîb rivayetlerini bir araya getiren fevâidlere misal olarak İbn Kâni'in (ö. 351/962) el-Fevâ'id'i ile²⁸³ Ebü'l-Hasan Muhammed b. Ahmed e!-İhmîmfnin rivayetlerinden Ab-dülganî el-Ezdî'nin meydana getirdiği el-Fevâ'idul-müntekât cani'ş-şüyûhi'ş-şi-kat'ı²⁸⁴ zikredilebilir.

Belli bir bölgeye mensup muhaddis­lerin rivayetlerinden derlenen fevâidler için de hadis hafızı Ebü'ş-Şeyh'in (ö. 369/ 979) Fevâ^idü'l-İşbahâniyyîn²⁸⁵ ve Hafız Ebû Saîd Muhammed b. Ali en-Nakkâş el-İs-fahânînin Iraklı muhaddislerden ve fark­lı hocalardan derleyip konularına göre tasnif ettiği, sahih ve zayıf 111 hadis­ten meydana gelen Fevâ^idü'l-'lrâkıy-yîn²⁸⁶ adlı eseriyle Muhammed b. Ali es-Sûrî'-nin el-Fevâ'idü'I-müntekât ve'l-ğa-râ'ibü'I-hisân 'ani'ş-şüyûhi'1-Kûüy-yîn adlı eseri²⁸⁷ Örnek olarak gösterilebilir.

İbnü'l-Kâss'ın (ö. 335/946) Cüz3 îîhi Fevâ3idü Ebî cUmeyr'i²⁸⁸, bir ha­disin ihtiva ettiği hükümleri ortaya koy­mak maksadıyla yazılan fevâidlerden-dir. Nitekim İbnü'l-Kâs bu eserinde, Hz. Peygamber'in Ümmü Süleym ile kocası Ebû Talha el-Ensâri'nin Kuba'daki evle­rini zaman zaman ziyaret edip orada öğ­le uykusuna yatmasını ve çocukları Ebû Umeyr'in küçük kuşu öldüğü zaman ona, "Ebü Umeyr, küçük kuşa ne oldu?" diye takılmasını hikâye eden sahih hadisten altmış altı hüküm çıkarmıştır.

Fevâid kelimesi sözlük anlamıyla çe­şitli ilimlerde yazılan pek çok esere de ad olmuştur. Hadis kitaplarında her ri­vayet bir faide kabul edilirken bu eser­lerdeki her bilgi türü bir fâide sayılmıştır. Bu grup içinde zikredilebilecek eserler arasında, erken dönemde yazılanlardan Arap dil âlimi İbn Düreyd'e (ö. 321/933) nisbet edilen el-Fevâ'id ve'1-ohbâr²⁸⁹ ve Şiî-İmâmî Muhammed b. Ali el-Kerâcikî'nin (ö. 449/ 1057) çeşitli konulara dair Kenzü'1-ie-vâ'id'i²⁹⁰ ile hadis ilminde Mâzerî'nin Şahîh-i Müslim şerhi olan eî-Muclim bi-ievâİ-di Müslim²⁹¹, Muhammed b. Sü­leyman er-Rûdânî'nin Kütüb-i Süte ile birlikte on dört kitabın hadislerini bir araya getirdiği Cem'u'l-fevâ'id min Câmici'l-uşûl ve Mecmaci'z-zevdsid'i²⁹², Şevkânî'nin mevzu hadislere dair el-Fevâ'idü'I-mecmû'a'sı²⁹³, fıkıh ilminde İbnü'l-Lahhâm diye bilinen Ali b. Abbas el-Ba'lî el-Han-belî'nin el-Kavâ'id ve'1-fevâ'idü'I-uşû-7iyye'si²⁹⁴, Kur'an ilimlerinde İbn Kayyim el-Cevziyye'nin el-Fevâ'idü'l-müşevvak ilâ 'ulûmi'l-Kurbân ve cji-mi'i-beyân'ı²⁹⁵, kelâm ve aka-id ilminde Kadızâde Ahmed Şemseddin'in Ferâ'idü'1-fevâ3id iî beyûni'l-kaid²⁹⁶ adlı amentü şerhi, Arap gramerine dair Kemâleddin el-Enbârî'nin Menşuru'-fevâ'id'l²⁹⁷, tabakata dair Abdülhay el-Leknevî'nin ei-Fevâ'idü'î-behiyye iî terâcimi'1-Ha-ne/iyye'si²⁹⁸ sayılabilir.

Yazma eserlerin başında ve sonunda­ki boş yapraklara kaydedilen, bazan ki­tabın konusuyla hiçbir ilgisi bulunmayan bir kıta veya bir ilâç tarifi gibi da­ğınık bilgilere de fevâid denmiştir.²⁹⁹