Sevgisini kendi arzusuna tercih eden onun tarafından da sevilir; onu özleyen, ondan başkasında gözü olmayan ve ondan korkan ki

FEVÂİD KAYDI

Yazma eserlerin başında ve sonunda bulunan boş yapraklara okuyucular tarafından düşülen bazı notlar.

Eskiden yazma eserlerin ciltlenmesi sırasında baş ve son taraflarına, met­nin dış tesirlerden zarar görmemesi ve gerektiğinde bazı notların kaydedilebilmesi için "vikaye (koruma) varaklan" de­nilen birkaç ilâve yaprak konulurdu; ba­zan da esas metnin yazıldığı kâğıtların son formasında metin bittikten sonra birkaç sayfa boş kalırdı. Bu boş yaprak­lara, esere zaman içinde sahip olanlar tarafından temellük ve tesâhüb kaydı, mütalaa kaydı, vakıf kaydı gibi notlar düşülür, çok defa bunların dışında beyit­ler, başka eserlerden çıkarılmış faydalı bilgiler, bazı önemli kişilerin veya kendi aile fertlerinin doğum ve ölüm tarihleri, ilâç reçeteleri, zelzele, salgın hastalık, yangın vb. toplum hayatında iz bırakmış felâketler yahut zafer ve fetih günleri de kaydedilirdi. Genellikle birkaç satır veya biraz daha fazla olan bu notlan ko­nu ve mahiyetleri açısından sınırlandır­mak mümkün değildir.

Yazma eserleri tavsif ederken fevâid kayıtlarının da dikkatle incelenmesi ve önemli görülenlerin belirtilmesi gerekir. Nitekim eski müellifler rivayet, kıraat ve semâ kayıtlarını nasıl önemli kabul etmişlerse bu kayıtlan da aynı derece­de önemli sayıp dikkatle incelemiş ve değerlendirmişlerdir. Mu "cemü '1 - üde-bâ3 müellifi Yâkût el-Hamevî ile Vefe-yâtü'î - a cydn müellifi İbnü'l - Hallikân bunların en Önde gelenleridir. Fevâid ka­yıtları araştırmacılara yazma eserin geç­mişinin hangi tarihlere kadar uzandığı­nı belirleme hususunda yardım etmek­te, ayrıca zaman zaman günümüze ka­dar gelmeyen eski kitaplardan aktarıl­mış notlar olmaları, bazan kaybolmuş bir eserin bir parçasını teşkil etmeleri, ba­zan da önemli şahsiyetlerin doğum-ölüm tarihlerini, çocuklarının isimlerini ver­meleri açısından değer taşımaktadırlar. Meselâ Yûnus Emre'nin biyografik eser­lerde yer almayan ölüm tarihi Adnan Er-zi tarafından bir yazma eserin fevâid ka­yıtlarından tesbit edilmiştir. Aynı şekil­de İbn Kuteybe'nin de hayatının önemli bir devresi, Edebü'l-kâtib adlı eserinin yazma nüshalarından birine bir öğren­cisinin düşmüş olduğu fevâid kaydıyla aydınlatılmış, özellikle hayatının son gün­lerini nasıl geçirdiği bu aotlardan öğre­nilmiştir.

Bibliyografya:

Nihat Mazlum Çetin, "Yazma Eserlerin Ta­nınması", İlim ve Sanat, sy. 30, İstanbul 1991, s. 64.³⁰⁴

EL-FEVÂİDÜ'I-BEHİYYE

Abdülhay el-Leknevî'nin (ö. 1304/1886) Hanefî fakihlerine dair biyografik eseri.

Tam adı el-Fevâ3 idü'l-behiyye ü te­mcimi1-Hanefiyye olup Mahmûd b. Sü­leyman el-Kefevî'nin (ö. 997/1589) Ke-tâ'ibü a'lâmi'l-ahyâr isimli tabakat kitabı Özetlenerek bazı ilâvelerle birlik­te hazırlanmış tek ciltlik bir eserdir. Bir mukaddime, biyografileri ihtiva eden bir ana bölüm ve bir sonuç kısmından oluş­maktadır. Eserin telif sebebini, takip edi­len metoda dair açıklamaları ve daha önce bu konuda yazılmış eserler hak­kında bazı bilgileri ihtiva eden mukad­dime, Hanefî fakihlerinin bilinen altı ta­bakasına dair malumatla sona ermek­tedir. Asıl bölüm alfabetik sıraya göre hazırlanmış olup Ebû Hanîfe'den Kefe-vî'ye kadar 524 fakihin biyografisini ele almaktadır. Bu kısımda bazan Kefevî'-den nakledilen bilgiyle yetinilmekte, ba­zan da bu bilgilerden sonra "kale'1-câ-mi" kaydıyla ilâvelerde bulunulmakta­dır. Bilhassa yer isimleri ve nisbelerin doğru olarak belirlenmesi için büyük bir titizlik gösterilmekte, aralarında isim benzerliği bulunan âlimler diğer bazı özellikleriyle birbirinden ayırt edilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca eserlerin gerçek müelliflerinin tesbitinde Kefevî'nin ve diğer âlimlerin düştüğü hatalara dikkat çekilmektedir. Sonuç bölümünde, kay­naklarda kısaca adı, lakabı veya künye-siyle anılan yahut aynı ad, lakap veya künyeyi taşıyan âlimlerin kimliği konu­suna açıklık getirilmekte, fukaha ara­sında kullanılagelen bazı terim ve tabir­lerin izahı yapılmaktadır. Bunların dı­şında "et-TalîkâtiVs-seniyye ale'1-Fevâ-idi'l-behiyye" adıyla düşülen notlarda, metinde adları geçen ve çoğu diğer mez­heplerden olan 125 kadar âlim hakkın­da kısa bilgiler verilmekte ve en sonda da müellifin kendi biyografisi yer almak­tadır.

Kendi sahasında ilk başvurulacak kay­naklardan olan el-Fevâ'idü'l-behiyye, daha önce kaleme alınmış eserlerden âzami derecede faydalanılarak hazırlan­ması yanında sahasındaki en son eser olması bakımından da önem taşımak­tadır.

Metni11 Safer 1292'de³⁰⁵, ta'likatı 2 Cemâziyelâhir 1293³⁰⁶ tarihinde tamamlanmış olan el-Fevâ'idü'1-behiyye birkaç defa basıl­mıştır.³⁰⁷

Bibliyografya:

Leknevî, el-Feuâ idü'l- behiyye³⁰⁸, Kahire 1324; Serkîs, Mu'cem, II, 1596-1597; Brockelmann, GAL SuppL, II, 645, 857; et-Târthu'l-'Arabî: kâfime bibiiyoğrâfiy-ye, Kahire 1968, s. 208.

EL-FEVAİDÜ'1-MECMÛA

Şevkânî'nin (ö. 1250/1834) mevzu hadislere dair eseri.

Tam adı el-Fevâ idil'i-mecmûc a îi'l-efrddişi'i-mevzûVdır. Şevkânî kitabın mukaddimesinde, hadis diye uydurulmuş sözlerden kurtulmanın yegâne yo­lunun onları tanımak olduğunu belirt­mekte, hadis âlimlerinin hadis uydur­macılığına karşı, yalancıların ve zayıf râ-vilerin biyografilerine dair eserler ve uy­durma rivayetleri bir araya toplayan ki­taplar yazarak mücadele ettiklerini söy­lemektedir. Eserini telif ederken baş­vurduğu kaynakları sayan müellif bun­ların başlıcalarının Cûzekanî'nin el-Ebö-tîî, İbnü'l-Cevzrnin Kitâbü'l-Mevzûcât, Radıyyüddin es-Sâgânî'nin Mevzû'ât, Fî-rûzâbâdî'nin Hâtimetü Sifri's-sa'âde, Süyûtî'nin eî-Leyâli'î-maşnû'a, Zey-lü'1-Le'âli'l-maşnû'a ve Kitâbü'1-Ve-cîz, Zeynüddin el-lrâkî'nin el-Muğnî ^an hamli'l -esfâr, Muhammed b. Abdurrah-man es-Sehâvî'nİn el-M.akâşıdü'1-ha-sene, İbnü'd-Deybâın Temyîzü't-tay-yib mine'l'habîs, Muhammed Tâhir el-Fettenî'nİn Tezkiretü'l-mevzû'ât adlı kitapları olduğunu belirtmektedir. Hat­ta bazı rical ve tahrîc kaynaklarındaki mevzu rivayetleri de eserine aldığını, böylece mevzuat konusunda daha önce kaleme alınan kitapların muhtevasını bir araya getirmeye çalıştığını, bu sebeple el-Fevâ1İdü'l-mecmû'cı'ya sahip olan bir kimsenin mevzu hadisler konusun­da yazılmış bütün eserleri elinde bulun­durmuş sayılacağını söylemektedir.

Senedleri zikredilmeyen mevzu riva­yetler konularına göre sıralanmış olup bunlar taharet, namaz, oruç, hac gibi fıkhî bahislerden; Kur'an'ın, Hz. Peygam-ber'in, tanınmış sahâbîlerin, bazı zaman ve mekânların faziletleri, dualar, iman vb. konulardan ibarettir. Eserdeki 1423 rivayetin tamamına yakını Resûl-i Ekrem'e nisbet edilen sözler olup bunlar "hadis" kelimesiyle başlamakta, daha sonra muhtelif şahıslara nisbet edilen bazı sözler "kavlü fülân" başlığı altında nakledilmektedir.

Kendilerinden alıntı yapılan müellifle­rin rivayetleri değerlendirilirken onların kullandıkları tabirler aynen verilmekte, bazı münekkitlerin birbiri hakkındaki itirazları da nakledilmektedir. Rivayet­ler, faydalanılan kaynakların kısa değer­lendirmesiyle birlikte ve genellikle kısa­ca zikredilmekle beraber önemli görü­len bazı rivayetler hakkında geniş açık­lamalar yapılmaktadır.

Mevzuat literatürü hakkında değerli bilgilerin yer aldığı kitapta, mevzu ha­dislere çok yer veren veya içindeki ha­dislerin tamamı mevzu olan eserlerle naklettiği rivayetlere güvenilmemesi ge­reken tefsirler zikredilmekte ve hadis uydurmakla tanınan kimselerin adları verilmektedir. Eser, daha önceki mev­zuat literatürünün bir özeti ve değer­lendirmesi mahiyetindedir. Kettânî, Ab­dülhay el-Leknevî'den naklen Şevkânî1-nin bu eserinde, İbnü'l-Cevzî gibi müel­liflerden etkilenerek sahih ve hasen mer­tebesindeki birçok hadisi mevzu diye gösterdiğini belirtmektedir.³⁰⁹

eI-Fevâ3idü'l-mecmûca Leknev (1272), Dehli (1272) ve Lahor"da (1302) basıl­mış, daha sonra Abdurrahman b. Yah­ya el-Muallim el-Yemânî'nin tahkiki ve Abdülvehhâb Abdüllatîfin tashihiyle birlikte Kahire'de neşredilmiştir (1380/ 1960).

Bibliyografya:

Şevkânî. el-Feuâ'idü'i-mecmû'a fi'i-ehâdî-şi7-meuzû'a³¹⁰. Kahire 1380/1960; a.mlf., et-Bedrü't-tâlf, II, 219; Serkîs. Mu^cem, II, 1161; Brockelmann, GAL SuppL, II, 818; Hedİyyetü'l-'ârifîn, II, 366; Zi-riklî, el-A'tam, VII, 190; Kettânî. er-Risâletü'l-müstetrafe, s. 152; M. Yaşar Kandemir. Meuzû Hadisler, Ankara 1975, s. 162.