SeyiD ƏHMƏd mahmudi نام کتاب: آ

3. Əqli firqələr – bu firqənin inancına görə qurtuluşa nail olmaq üçün ilk növbədə zehni bütün fikir və adətlərdən təmizləmək lazımdır. Bundan sonra dini kitabların mütaliəsi, filosofcasına düşüncə və əqli təhlillər sayəsində tədricən kamilləşmə mərhələsinə çatmağa hazırlaşmaq olar.

4. Sirli, yaxud haqq kəlmə firqələri – bu firqənin ardıcılları kamilliyə çatmaq üçün öz inanclarına görə fövqəladə cadu gücü və müqəddəsliyi olan bə’zi söz və zikrlərdən istifadə edirlər. Onlar inanırlar ki, əqli təfəkkür və batini işraqın əvəzinə bu zikrləri təkrarlamaqla müsbət nəticəni əldə etmək olar.

Buddizmin mühüm firqələri sırasında, vacrayana, yaxud lama ayininin adını çəkmək lazımdır. Bu firqənin də əsas e’tibarı ilə Tibetdə çoxlu ardıcılları vardır.

Buddizmin Tibet torpaqlarında yayılmağa başladığı ilk dövrlərdə buddist düşüncələri hinduizm və eyni zamanda animizm təfəkkürü ilə qarışaraq buddizmə başqa bir imic bəxş etmişdi. Bu e’tiqadlardan biri də budur ki, budda mə’budları beşdir və onların hər birinin bir arvadı vardır. Buna görə də budda mə’bədlərindəki rahiblərə evlənməyə icazə vermiş və bu hal geniş yayılmışdır. Onlar xüsusi zikrlərlə Buddanın diqqətini özünə cəlb etmək, yaxud zərəri dəf etməyin mümkünlüyünə də inanmışlar. Onlar arasında Budda mə`budlarını şad etmək üçün şeytan rəqsləri, kəllə sümüyündə şərab içmək, ölülərin bud sümüyü ilə bə’zi mahnıları çalıb oxumaq kimi xurafatçı mərasimlər də yayılmışdır.

Tibet rahiblərindən olan “Tesvənig-xapa” XIV əsrdə lama ayinində islahatlar apardı. O, xurafatçı mərasimləri ləğv etməkdən əlavə, spirtli içkilər içməyi və rahiblərin nigaha girməsini qadağan edərək, ritualların əvəzinə daha artıq ibadət və namazları qanuniləşdirdi. Belə ki, hal-hazırda buddistlər arasında ən çoxsaylı ibadət, namaz və dualar bu firqəyə məxsusdur. Dalay Lama, lama ayininin böyük rəhbəri, böyük Buddanın simvolu və təcəllisi hesab olunur. O, vəfat edərsə, firqəyə rəhbərlik tənasüx dövründə Dalay Lamanın ruhunun onun bədəninə daxil olduğu şəxsə keçir. Bu şəxsi ayırd etmək çox çətindir. Dalay Lama vəfat edərkən bu firqənin ardıcılları Tibet torpağının hər bir yerində düz onun öldüyü anda dünyaya gələn uşağı axtaracaqlar. Nəzərdə tutduqları uşağı tapsalar və o, Dalay Lamaya aid olan əmlak və əşyalardan hər hansı birinə müəyyən formada meyl edib ünsiyyət qursa onu sonrakı lama kimi seçəcək və xüsusi tə`lim-tərbiyə keçərək böyüdəcəklər. O həddi-büluğa çatana qədər Budda tə’limləri əsasında tərbiyələndiriləcək, daha sonra isə rəsmi şəkildə əvvəlki lamanın canişini olacaq.