SeyiD ƏHMƏd mahmudi نام کتاب: آ

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT

Hinduizm fəlsəfə məktəblərinin hər birinin nəzəri əsaslarını qısaca araşdıraraq bir-biri ilə müqayisə edin.

İYİRMİNCİ DƏRS

HİNDUİZM (3)

TRİMURTİ

Bundan əvvəlki bəhsdə brahmanizm ayinini araşdırarkən bu ayinin əvvəlcə həyat atributlarından hər biri üçün xüsusi mə’buda e`tiqad etdiyini, tədriciən öz dəyişikliklər prosesi boyunca çoxsaylı tanrıları kənara qoyaraq, onlardan yalnız üçlük tanrılara inandığını öyrəndik. Üçlük tanrılar əslində çoxsaylı mə’budların təcəllisi və simvolu olmaqla onların bütün sifətlərini özlərində daşımışlar. Üçlük təşkil edən bu mə’budlar qrupuna sanskrit dilində trimurti deyilir. Onların adları aşağıdakılardır:

1. Brahma – yə’ni yaradan mə’bud;

2. Vişnu – yə’ni qoruyan mə’bud;

3. Şiva – yə’ni məhv edən mə’bud.

Bilməliyik ki, hinduizmdən əlavə, başqa məktəblərdə də üç mə’buda, yaxud üç həqiqətə e’tiqad bəslənilir. Qədim Misirdə “Ozirs”, “Əniris” və “Huros”adlanan üçlük tanrının Flutin fəlsəfəsində qədim və əsildən ibarət olan üç həqiqəti, xristianlıqdakı üçlüyü (ata, oğul və müqəddəs ruh) tao ayinində isə səma, yer və insan həqiqətlərini üç mə’budun nümunələri kimi qeyd etmək olar.

Əlbəttə, müxtəlif məktəblərdə üç həqiqətə, yaxud üç mə’buda e’tiqad bəslənməsinin eyni mənşədən qaynaqlanması və ya bu məsələnin sırf təsadüf olması dəqiq mə’lum deyil. Xüsusilə də, yuxarıdakı üçlüklərin mahiyyət və məzmunu bir-birindən tamamilə fərqlənir və onlardan birinin digərinin mənşəyi olmasını dəqiq iddia etmək mümkün deyil.

Hinduizmin ardıcılları, varlıq aləmində üçlük tanrıların dünyanın işlərini birgə idarə etməsinə inanırlar. Əlbəttə, vaxt keçdikcə və hinduizmdə müxtəlif firqələr yarandıqca firqələrdən hər biri üç mə’buddan birini digərindən üstün tutmuşdur. Belə ki, Şivanın digər mə`budlardan üstün sayıldığı Şiva firqəsində Vişnu və Brahma surətində də təcəlli edən Şiva varlıq aləminin mənşəyi və mütləq əsasdır. Vişnu firqəsinin ardıcılları Vişnu mə’budunu ali qəbul edərək, Brahma və Şivanı onun təcəllisi kimi təsəvvür edirlər. Ancaq, hinduizm məktəbinin əsas e’tiqadları baxımdan bu üç mə’bud üç simvolun vücudunda təcəlli etmiş bir-birindən ayrılmaz vahid həqiqətdir. Hindus mə’budlarının bizə gəlib çatmış heykəl və təsvirlərin də trimurti üçbaşlı bir bədən şəklində təsvir olunur.

Bu dərsdə hinduizmin üç mə’budla əlaqədar baxışlarını şərh edirik: