SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

OTUZ BEŞİNCİ DƏRS 
ZƏRDÜŞT DİNİNDƏKİ DƏYİŞİKLİKLƏR 
Zərdüştilik əsrindən sonra Mazdaizm çoxlu dəyişikliklərə mə'ruz qaldı. Bu din bir 
tərəfdən neçə-neçə firqələrə bölündü, digər tərəfdən də yeni ayinlərlə - Manəvi, 
Məzdəki kimi cərəyanlarla üzləşdi və həmçinin bir çox siyasi hadisələrlə qarşılaşdı. 
1. FİRQƏLƏR 
Üçüncü dərsdə qeyd olunduğu kimi, zərdüştilikdə əsas bəhs Ahura Məzdanın 
xilqət aləminə olan mehr-məhəbbəti, Sepentaminunun və Əngirəminunun Ahura 
Məzda ilə olan rabitəsinin necəliyi ətrafındadır. Zərdüştiliyin ilkin tə'limlərinə 
əsasən, Ahura Məzda öz əndişəsində iki minunu xəlq etmişdir. Bu iki minu xilqətin 
əvvəl çağlarından xeyirlə şərdən birini seçməyə və öz seçimləri ilə Sepənd və 
Əngura olmağa vadar edilmişlər. Bu seçki o qədər əsaslı və mühüm idi ki, 
Sependminu öz düşməni Əngirəminuya demişdir: “Bizim fikrimiz, ayinimiz, 
meylimiz, seçimimiz, söhbətimiz, əməlimiz, elmimiz və ruhumuz bir-birilə müvafiq 
deyildir.” 
Hər halda Allah iki minunu xəlq etmişdir, onlardan biri xeyir və yaxşılığı, digəri 
isə şər və pisliyi seçmişdir. Buna əsasən, allah Ahura Məzda hər iki minudan ilkindir; 
baxmayaraq ki, Sepentminu ilə müvafiqdir və Əngireminunu rədd edir. 
Amma Ahura Məzda ilə bu iki minu arasında əvvəlcədən tə'yin olunmuş rabitə 
sonrakı dövrlərdə dəyişdirildi və bu rabitənin təhlil və dəyişdirilməsinin necəliyi ilə 
əlaqədar olaraq, zərdüşt dini üç firqəyə bölündü: Sənəviyyani Məzdai, Məsxiyyə və 
Zərvaniyyə. 
1. Sənəviyyani Məzdai: 
Bu firqə nur və işıqlığın xaliqi və məzhəri olan Sepəndminunun Ahura Məzda ilə 
eyni səviyyədə olduğuna və Əhrimənin onun müqabilində dayandığına etiqadlıdır. 
Onlar mütləq işıqlığa və nura pərəstiş edir, hər növ nuru ondan bilir və onu (mütləq 
işıqlığı) aləmin rəhbəri kimi təqdim edirdilər; bütün yaxşı işləri ona aid edirdilər. 
Onun adı Ahura Məzda, yaxud Xudavənd və yaxud da Yəzdandır. Bunun da 
müqabilində Əhrimən qərar tutur ki, bütün pis işlər ona mənsub edilir. Ahura Məzda 
bu kimi işlərdən pak və münəzzəhdir. Buna əsasən, bu firqə Ahura Məzdanı nurun 
xaliqi hesab edərək, onunla zülmət xaliqi olan Əhrimənin arasında daimi mübarizə 
və keşməkeş olduğuna inanır və bu aləmin əslinin nur və zülmətdən nəş'ət tapdığına 
inanırdılar.