SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

v) Tabu: (Taboo) 
Totemizm kimi ibtidai dinlərin ardıcılları arasında sirli və gizli qüvvəyə malik 
olan, fövqəl-təbii gücdən əlavə qüvvənin mövcudluğuna, ondan uzaq olmağın 
gərəkliliyinə inanc da yayılmışdı. Hər kəs bu əşyalara yaxınlaşsa başına böyük 
bəlalar gələcəyi gözlənilirdi. Buna görə də həmin qəbilələr qorxularından bu kimi 
əşyalardan çəkinər və ona əl vurmazdılar. Çünki onlara əl vurmaqla qeybdən gələn 
cəzalara düçar olacaqlarına inanırdılar. Əşyaların daxilində olan bu gizli və sirli 
qüvvəyə terminologiyada “tabu” deyilir. Tabu Sakit okeanın cənub qərbində 

---

33 
yerləşən Aloneziya arxipelaqında yaşayan yerli əhalinin işlətdiyi xüsusi bir sözdür. 
Bu e'tiqadın oxşarı, yaxud eynilə özü dünyanın digər ölkələrində olan qədim dinlər 
arasında da müşahidə olunduğundan, etnoqraflar tabu ifadəsini bütün oxşar e'tiqadlar 
üçün də istifadə edirlər. 
Səhra və çöllərdə yaşayan qəbilələrin əksəriyyətində tayfa başçısı tabunun bariz 
nümunələrindən hesab olunur. O, qəbiləyə rəhbərlik etmək qüdrətinə malik olana 
qədər qəbilə üzvləri onun elə bir qeybi, sirli qüdrətə malik olduğuna inanırdılar ki, 
hətta onun bədəninə, paltarına və yaxud vəsaitlərinə, xalça-palazına, ayağının izinə 
əl vurmağı belə təhlükəli hesab edirdilər. Belə güman edirdilər ki, bu günahlar 
törədənlərin həyatına qeybdən təhlükələr yaradacaq. Buna görə də, günahın kəffarəsi 
kimi yaxşı iş görmək lazımdır. 
Bu qəbilələrdə tabuların sayı-hesabı yoxdur. Cənazə, ovçu, balıqçı, əsgər, uşaq, 
həddi-büluğa çatmaqda olan qız və ya oğlan, hətta bə'zi işlər, o cümlədən müəyyən 
sözləri demək, yaxud bə'zi məkanlara daxil olmaq da tabu sayılır və onlardan uzaq 
gəzmək vacib hesab edilirdi. 
“Tabu” sözü totemizm ayininin xüsusi əməl və qaydaları barəsində də işlədilir. Bu 
qayda və əməllərin iki növü var: 
1. Ləğv edilmiş; 
2. Lazımi əməllər. 
Əməllərin bu şəkildə bölgüsü bir növ İslam dininin vacib və haramlar təsnifatına 
bənzəyir. Totemizm ayinində ləğv edilmiş ədəb və əməllərin ən mühümü 
aşağıdakılardır: 
Qəbilənin totemi hesab olunan heyvanları öldürmək, ətini yemək, totem əşya və 
bitkilərə hörmətsizlik etmək, hətta onlara toxunmaq və baxmaq. Misal üçün, totemi 
inək olan qəbilələr onun ətini yeməkdən çəkinməlidir. Amma qəbilə üzvləri xüsusi 
ayin və mərasimlər keçirərkən öz totemlərinə qovuşmaq üçün təntənəli ritualla onun 
ətindən yemələri kimi xüsusi hallar istisna olunur. 
Ləğv olunan inkari əməllərdən biri də toteməri bir olmayan qəbilənin qızları ilə 
evlənməkdir. Dini bayram sayılan günlərdə işləmək, yaxud bir şey yemək də eyni 
qayda ilə haram sayılırdı. 
İndi isə Avstraliyanın bə'zi primitiv qəbilələri arasında geniş yayılmış totemist 
mərasimlərinin bir nümunəsini şərh edirik: 
Bu qəbilələrin insanları təzə həddi-büluğa çatmış bir şəxsi üzvlüyə, yaxud qəbiləyə 
və totemist dəstəyə qəbul etmək istəsələr, əvvəlcə onu müəyyən bir müddət tərki-
dünya həyat sürməyə, qadınlarla və hələlik totemizm ayinini qəbul etməyən şəxslərlə 
görüşməkdən çəkinməyə vadar edirlər. Belə hallarda onun meşələrdə özünə 
sığınacaq seçməsi daha məqsədəuyğun hesab olunur. Bu halda xörəklərin 
əksəriyyəti ona haram sayılır, halal olanlar da ya xüsusi şəxslər vasitəsilə onun 
ağzına qoyulmalı, yaxud özü acından ölməyin qarşısını alacaq miqdarda yeməlidir.

---

Təzə həddi-büluğa çatmış oğlan uşağı məşəqqətli ruhi məşğələlərlə müşaiyət 
olunan bu ağır dövrü keçdikdən sonra pak, xalis və mə'nəvi bir halda asketik həyat 
tərzindən çıxır və bundan sonra dini mərasimlərdə iştirak etməyə icazə alır. 
“İntişiyuma” əslində totemizmin ən əsas ayini kimi qeyd olunan mərasimlərdəndir. 
Bu ayin ilk baharda və yağışlar yağmağa başlayan zaman təntənəli və böyük bir 
bayram kimi keçirilir. Mərasimdə qəbilənin bütün üzvləri daşlı, kələ-kötür bir 
yamaca yığılır, tam çılpaq halda oynayıb rəqs etməyə, var gücləri ilə ayaqlarını 
döyəcləməyə və atılıb-düşməyə başlayırlar. Onlar müəyyən mahnılar oxuyur və 
həmin halda güllərin tozlarını havaya səpirlər. Onların inancına görə bu əməl əkin-
səpinin bərəkətinin çoxalmasına, onların nəslinin artmasına səbəb olur. Bu mərasimi 
yerinə yetirdikdən sonra qəbilənin bütün üzvləri totem sandıqları müqəddəs 
heyvanın ətini yemək üçün bir yerə yığışır və bununla da, öz ulu babalarının ruhu 
hesab etdikləri totem ilə birləşməyi mümkün sayırlar. Qəbilə üzvləri bu mərasimlə 
öz ulu babalarına qarşı olan sədaqət, vəfadarlıq və həmrəyliklərini nümayiş etdirirlər. 
Qeyd olunan mətləblərdən belə bir nəticəyə gəlirik ki, totemizmdə qəbilənin ulu 
babası qəbilə üzvlərinin əsli vücudu və kökü hesab olunur. Qəbilənin ulu babası 
öldükdən sonra ruhunun qəbilənin totemi şəklində zühur etdiyinə görə, o da 
müqəddəsləşdirilərək sitayiş olunur. Ancaq, məşhur sosioloq Emil Durkim bu 
fikirdədir ki, totemistlər totemə pərəstiş və onun fövqəladə qüdrətinə inanmaqla 
yanaşı bütün dünyada tə'siri olan yeganə yaradan və yox edən qüvvəyə də e'tiqad 
bəsləyirlər. Totemlər bütün bu qüdrətlərdən məhrumdurlar. Dünya səviyyəli bu 
qüdrətli güc totemlərdə də təcəssüm olunmasına baxmayaraq, dünyanın bütün başqa 
varlıqlarında mövcuddur. Əlbəttə, varlıqlardan heç biri ilə eyni deyil, bu qüvvə əzəli 
və əbədi olmuş, totemlərin yaranmasından əvvəl və onlardan sonra da mövcud 
olmuşdur.