SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

QƏDİM VƏ MÜASİR TOTEMLƏR 
Müxtəlif xalqların tarix və ədəbiyyatından qalmış əsərlər aşkar şəkildə göstərir ki, 
totemizm ayinin təxminən dünyanın hər yerində qədim tayfa və millətlərin böyük 
əksəriyyətində olduğunu göstərir. 
Dünya xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatının müasir dövrə gəlib çatmış dastan, 
nağıl, atalar sözləri uzaq keçmişdə totemə e'tiqadın geniş yayılmasına dəlalət edir. 
Bu mənbələrdən biri kimi romalıların əfsanəvi dastanlarını və Yupiterin hekayəsini 
göstərmək olar. Məşhur nəzəriyyəyə görə, öz sevgilisinin diqqətini cəlb etmək üçün 
o özünü qu quşu formasına salmışdır. Bu hadisə göstərir ki, latınların əsil əcdadı 
sayılan Ariya qəbilələrindən biri qu quşunu özünə totem seçmişdir. Sonralar, 
tədricən bu quş ilahiləşdirilmiş və nəticə etibarı ilə Yupiter hekayəsi formasına 
düşmüşdür. Firdovsinin “Şahnamə” əsərində də bu e'tiqadın müxtəlif yönlərini 
tapmaq olar. Bu əsərdə İranın müxtəlif tayfa və köçəri xalqlarının bayraqları haqda 
deyir: “ - İran şahının ordusunda xidmət edən hər 
34

---

35 
bir qəbilənin bayrağında müxtəlif rəngli bir ulduz, yaxud heyvanın təsviri var idi. 
Bu bayraqlar hər bir tayfanın düşərgə saldığı yerlərdə yüksək bir nöqtədə 
dalğalanırdı. Onların üzərində ayın, ulduzun, canavarın, əjdahanın, filin və s. 
heyvanlar təsvir olunmuşdu.” 
Eyni zamanda demək olar ki, hal-hazırda da müəyyən şəhər və ölkələrin simvolu 
kimi tanınan bə'zi rəsmlər, o cümlədən Almaniya və Amerikada qartal, Tailandda fil, 
Yaponiyada günəş, Şri-Lankada şir və s.-də totemlərə etiqadların qədim dövrlərdən 
mirasıdır. Bundan başqa, dünyanın müxtəlif yerlərində, eləcə də Avstraliyada, 
Amerika qitəsinin şimal və mərkəz bölgələrində, bə'zi Afrika ölkələrində totemizmə 
inanan, qədim dövrdə mövcud olan e'tiqadlardan bir çoxunun mədəniyyət və 
düşüncələrində qaldığı çoxsaylı primitiv qəbilələr həyat sürürlər. Hindistanda inəyə 
vəsfolunmaz hörmət və müqəddəsləşdirmə şübhəsiz ki, totemizm düşüncəsinin bariz 
nümunələrindəndir. Bir çox avam kütlələr və hətta bə'zi müsəlmanlar da ağaclardan, 
daşlardan və s.-dən kömək ummaq, onlara ehtiram göstərmək kimi hallar da gözə 
çarpır. Bu sahədə daha ətraflı və çoxsaylı nümunələri müasir dünya xalqlarının 
mövcud adət-ən'ənələrini araşdırmaq və totemist təfəkkürünü adət-ən'ənələrlə 
tutuşdurmaqla qalıqlarını müşahidə edərək, uyğun olduğunu görmək olar.