SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

8. QURBANLIQ 
Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, ibtidai insanlar müxtəlif şəkil, hal və formaları olan 
qeybi qüvvələrin mövcudluğuna inanırdılar. Onların fikrincə, bu qüvvələr 
firavanlığın, bol ne'mətlərin mənşəyi və təbiət aləminin müqəddəratına hakimdirlər. 
Bu əqidənin sahibləri sehr və cadudan istifadə etməklə həmin namə'lum qüvvələrin 
rəğbətini qazanmaq, onlardan öz mənafelərinin tə'mini üçün istifadə etmək 
istəyirdilər. Bu məsələ ibtidai insanların heç vəchlə qalib gəlinməsi mümkün 
olmayan bir çox təbii hadisələr qarşısında aciz qalıb məğlubiyyətləri ilə 
barışmalarına, varlıq aləmində əlyetməz, dünya işlərinin çoxunu idarə edən bir, 
yaxud çoxlu sayda böyük qüdrətlərin varlığına inanmalarına səbəb olmuşdur. 
İbtidai insanlar bu güc və ya güclərin razılığını cəlb etmək, öz məqsədlərinə çatmaq 
üçün onların qarşısında öz acizliklərini izhar etmiş, təmənna və yalvarışla, hədiyyə 
və qurbanlıq verməklə bu fövqəl-təbii gücləri razı salmağa çalışmışlar. İndinin 
özündə də, müxtəlif şəkillərdə qurbanlıq mərasiminin keçirilməsinin bütün ibtidai 
dinlərdə, eləcə də böyük ilahi və qeyri-ilahi dinlərin çoxunda xüsusi bir ayin kimi 
yayılmasının şahidiyik. Müxtəlif dinlərdə mövcud olan qurbanlıq mərasiminin əsas 
fərqlərini üç mövqedən araşdırmaq olar: 

---

40 
1. Fövqəl-bəşər güclərlə əlaqədar təfəkkür tərzi burada əzəli və vahid Allahın 
varlığı, növlərin rəbbi, qəbilənin ulu babasının ruhu və s. məsələlərdə dinlər arasında 
çoxlu fərqlər və fikir ayrılıqları nəzərə çarpır. 
2. Qurbanlığın seçilməsi; onun növündən asılı olaraq, heyvanlardan tutmuş insana 
və hətta qəbilənin ən əziz üzvlərinin qurbanlıq edilməsi baxımından fərqlər var. 
3. Qurbanlıq etməkdə məqsəd və niyyətlərin fərqli olması. 
9. ÖLÜLƏRƏ HÖRMƏT QOYULMASI 
İbtidai insanlar ölülərə, xüsusilə öz ulu babalarına xüsusi hörmət bəsləyirdilər. Bu 
kimi ehtiramlar bə'zi hallarda pərəstiş və sitayiş həddinə cəlib çatırdı. Onların 
e'tiqadına müvafiq olaraq, heç bir insan, hətta heç bir heyvan öldükdən sonra 
tamamilə məhv olub aradan getmir və ölümdən sonra onun ruhu əbədi qalaraq 
insanlar arasında dolanır. Ruhlar ölümdən sonra heyvanların, yaxud müxtəlif 
əşyaların vücuduna da daxil ola bilər. Bu e'tiqada əsasən ibtidai insanlar ölülərə 
hörmət qoyulması və onların ehtiramının qorunub saxlanılmasını özlərinə vacib 
hesab edir, ölülərinə əzab-əziyyət verilməsinə mane olurdular. Onlar inanırdılar ki, 
ölülərlə bağlı qadağalara riayət edilməməsi, onlara hörmətsizlik ölülər tərəfindən 
onlara əzab-əziyyət, çətinlik və bəla gəlməsinə səbəb ola bilər.