SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

ONUNCU DƏRS 
BRAHMAN AYİNİ (2) 
VEDA DİNİNDƏ DƏYİŞİKLİKLƏR 
2. İCTİMAİ QURULUŞ 
Brahman ayinində sanskrit dilində ona “kasta” deyilən veda ayininə nisbətən baş 
verən ən mühüm dəyişikliklər dörd təbəqəli quruluşun formalaşması idi. Miladdan 
əvvəl yeddinci əsrin sonlarından başlayaraq, tədricən Hindistanda bir-birindən 
tamamilə ayrı və fərqli dörd ictimai təbəqə formalaşdı. Bu təbəqələr bir müddətdən 
sonra brahman ayininin birbaşa tə' siri altında dini və əqidəvi səciyyə daşımağa 
başladı. Burada hər bir təbəqəni şərh etməzdən və brahmanın onlar barədə nəzərini 
araşdırmazdan əvvəl, bu dörd təbəqənin yaranma tarixinə qısa ekskursiya edək: 
Miladdan əvvəl yeddinci əsrin sonlarında ariyalılar Qanqa dərəsini tamamilə 
əllərinə keçirdilər və orada tədricən çoxsaylı ictimai təşkilat və qurumlar yaratmağa 
başladılar. Bə'zi bölgələrdə müəyyən dövlətlər də yarandı ki, onlara monarxiyalı 
hakimiyyət quran “racelər” sülaləsi rəhbərlik edirdi. Bə'zi yerlərdə qəbilə 
başçılarından ibarət şuraların nəzarəti altında ictimai təşkilatlar yaranırdı və bunlar 
əslində bir növ “köçərilər respublikası” sayılırdı. Bu hindus təşkilatlarında fateh 
qövm (ariyalılar) ən yüksək məqama malik idi və məğlub olan qövm isə ən alçaq 
təbəqələrdə yer tutmuşdu. Bu təşkilatlar yarandığı ilk vaxtlarda bir-biri ilə çox da 
fərqli xüsusiyyətlərə malik olmasalar da tədricən bir-birindən tamamilə ayrı olan 
dörd təbəqəyə bölündülər. Onlar aşağıdakılardan ibarətdir: 
1. Kşatryalar təbəqəsi - əmirlər və şahzadələrə şamil edilirdi; 
2. Brahmanlar təbəqəsi - ruhanilər və kahinlərdən ibarət idi; 
3. Vişiyalar təbəqəsi - əkinçilər və sənətkarlara aid idi; 
4. Şudralar təbəqəsi - qeyri-ariyalı xalqlardan olan qara dərililər, qullar və 
başqalarından təşkil olunmuşdu. 
Bu sinfi quruluş sırf irqçilik prinsipləri əsasında formalaşmışdı. Buna görə də ilk 
üç təbəqə ariyalı irqindən olduğuna görə qeyri-ariyalı xalqlardan ibarət olan 
dördüncü təbəqədən uzaq gəzirdi. Onların arasında ayrılıq o həddə idi ki, aşağı 
təbəqə ilə ailə qurmaq qadağan edilmişdi və xoşagəlməz hal sayılırdı. Hətta onlarla 
oturub-durmaq, bir süfrə başında çörək yemək belə yasaqlanmışdı. 
Əlbəttə, dördlük təşkil edən kastalardan əlavə, Hindistan cəmiyyətində başqa bir 
təbəqə də var idi ki, ümumiyyətlə bütün insani, ictimai hüquqlardan və hətta bə'zi 
heyvanlara məxsus imtiyazlardan da məhrum idi. Bu təbəqəyə “paryalar”, yaxud

---

66 
“çəndəlalar” deyirdilər. Paryalar insan hesab olunmadığından, mövcud ictimai və 
sinfi quruluşda onlara azacıq da olsa, yer verilmirdi. Digər təbəqələr tərəfindən 
paryalara qarşı nifrət hissi və onların cəmiyyətdən uzaqlaşdırılması yavaş-yavaş 
özünə dini rəng aldı. İctimai və ailəvi əlaqələrin bərqərar edilməsini qadağan etmək 
azmış kimi, hətta ariyalıların müqəddəs kitablarını (vedaları) öyrətmək və qiraət 
etmək haqqı da onlardan alındı. Bundan əlavə onlara hətta ariyalıların allahlarına 
sitayiş etmək icazəsi belə verilmirdi. Bu zülm və ayrı-seçkiliklər paryaları tədricən 
animizm və s. kimi ibtidai dinlərə yönəltdi. 
Müqəddəs veda kitablarında da qeyd olunan kasta sinfi quruluşu dini və e'tiqadi 
baxımdan elə təfsir olunurdu ki, sonralar o, azacıq dəyişikliklə brahman ayininin 
yayıldığı dövrlərdə hind cəmiyyətinin ictimai quruluşunun əsasını təşkil etdi. Bu cüzi 
dəyişiklik brahmanlar təbəqəsinin kşatrya təbəqəsi ilə yerdəyişməsindən ibarət idi. 
Çünki ölkəni idarə etmək, düşmənlərlə mübarizə aparmaq və müxalifləri məhv 
etməklə məşğul olan əmir və cəngavərlər naçar qalıb daim ruhani (brahmanlara) 
gücünə arxalanırdılar. Onlar da xalqın dini hisslərindən istifadə edərək özlərinin 
hərbi-siyasi məqsədlərini həyata keçirə bilərdilər. Bu da tədricən əvvəllər dua, 
qurbanlıq mərasimlərinin keçirilməsini, mə'budların dərgahında ehtiyacların 
istənilməsi mərasimlərini həyata keçirən brahmanlar təbəqəsinin tədricən xüsusi 
mövqeyə yüksəlmələrinə səbəb oldu. Camaat brahmanların dua və zikrlərinin qeyri-
adi tə'sirə malik olduğuna inandıqlarından get-gedə onların şan-şöhrəti və əzəməti 
artdı. Belə ki, brahmanlar hətta mə'budlarla eyni səviyyədə hesab olundular. Bu 
təbəqənin müsbət qarşılanması və onlara olan meyl son nəticədə brahmanların qalan 
üç təbəqə ilə yanaşı mövqeyinin yüksəlməsinə səbəb oldu və onlar üçün xalq 
arasında münasib sosial baza yarandı. Əlbəttə, kşatryalar siyasi və hərbi qüdrətdən 
bəhrələndiklərinə görə daha böyük ictimai imtiyazlara malik olub bütün təbəqələrə 
hakim kəsilsələr də brahmanların camaat arasındakı nüfuzu və ümumxalq rəğbəti elə 
bir vəziyyət yaratdı ki, əmirlər və hərbiçilər tədricən bu yeni ictimai təbəqəni rəsmi 
olaraq tanıdılar. 
Bütün bunlara baxmayaraq indinin özündə də, Hindistanın ictimai quruluşunu 
təşkil edən bu sinifləşmə hələ də ayrı-ayrı təbəqələrin bir-birinə qarışıb ünsiyyətdə 
olmasını qadağan edir. 
Hər bir şəxs öz təbəqəsindən olan insanlarla əlaqə yaratmalı və ya ailə qurmalıdır. 
Hamı öz ata-babalarının həmin təbəqədəki işini davam etdirməli, öz təbəqəsindən 
çıxmamalıdır və başqa iş seçmək haqqına sahib deyil. Əlbəttə, Qandinin istiqlal 
mübarizəsinin ümumxalq hərəkatının qələbəsi ilə bu sinfi imtiyazların çoxu öz-
özünə ləğv edildi. Xüsusilə də, paryalar müdafiə olundular və itirilmiş hüquqlarını 
bərpa etdilər. Hal-hazırda da onların arasında sinfi ayrı-seçkiliklər müəyyən qədər 
müşahidə olunur, xüsusilə də brahmanlar özlərinin əvvəlki sinfi və ictimai 
mövqelərini qoruyub saxlamışlar. 
Hindistanın sinfi quruluşunda əhəmiyyətli məqam bu quruluşun dini və ideoloji 
əsaslandırılmasıdır və buna əsasən həmin təbəqələr brahmanizmin pozulmaz

---

67 
prinsipi sayılır. Bu barədə Riqveda kainatın yaradılışını bəyan edərkən deyir: “ -