SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR 
1. Kasta nədir? 
2. Paryalar hansı təbəqədir? 
3. Brahmanlar öz sinfi quruluşlarını dini baxımdan necə əsaslandırırlar? 
4. Upanişad hansı mə'nanı ifadə edir? 
5. Mano qanunları kitabında dörd təbəqə haqda nə deyilir? 
Brahman ayininin dörd ictimai təbəqəsinin adını sayın. 
İslam dininin insan və insan cəmiyyəti barəsində olan baxışları, bu ideologiya 
baxımından üstünlük me'yarından çıxış etməklə brahmanizmin sinifləşmə 
nəzəriyyəsini təhlil və analiz edin. 

---

70 
ON BİRİNCİ DƏRS 
CAYNİZM (1) 
TARİXÇƏSİ 
MÜQƏDDİMƏ 
Brahman ayininin bə'zi ictimai-ideoloji əsaslar, o cümlədən karma qanunu, tənasüx 
və kasta sinfi quruluşu sonrakı dövrlərdə onların ardıcılları tərəfindən inkar edilərək 
ciddi narazılıq və kəskin tənqidlə qarşılaşdı. Brahmanlar məhz bunlara əsaslanaraq 
açıq şəkildə bildirirdilər ki, öz təbəqələrindən olanlar istisna olmaqla, heç kəs kamil 
mə'nəvi mərhələləri qət edərək nicat və qurtuluş mənzilinə, yə'ni nirvanaya nail ola 
bilməz. Bu e'tiqad brahman ayinindəki digər e'tiqadlardan daha artıq tənqid və 
e'tirazlara mə'ruz qaldı. 
Bu əqidənin ardıcılları üçün insanlar arasında yalnız bir təbəqənin nicat əhli olaraq 
nirvana kimi fəna mərhələsinə çata biləcəkləri, başqalarının isə on dəfələrlə doğulub-
ölməkdən, sə'y göstərib əzab-əziyyət çəkməkdən sonra belə, nicat və qurtuluş 
mərhələsinə çata bilməyəcəkləri kimi e'tiqadı qəbul və həzm etmək çox dözülməz 
idi. Buna görə də Hindistan alimlərindən bir qrupu karma və tənasüx qanununu başqa 
bir yolla izah etməyə çalışaraq, onu təfsir etməyə başladılar. Bu təfsirlərin ən 
mühümü sonralar caynizm və buddizmin yaranıb formalaşmasına səbəb olmuşdur. 
CAYNİZM AYİNİNİN BANİSİ 
Caynizm ayininin yaradacısı və banisi Natapute Vardmne idi və ardıcılları onu 
“mahavira”, yaxud böyük pəhləvan adlandırırlar. Mahavira miladdan 599 il əvvəl 
kşatrya təbəqəsindən olan “racelər” ailəsində dünyaya gəlmiş və sinfi vəziyyətinə 
görə öz inkişaf dövrünü rifah, var-dövlət, əmin-amanlıq içində keçirmişdir. 
Caynizmin müqəddəs kitablarında onun həyatı ilə əlaqədar deyilir: 
“ - Mahavira beş nəfər dayə tərəfindən qorunurdu. Hər bir dayə ayrıca onun ayaq 
yoluna getməsi, təharət işləri, bədəninin paklığı, paltar geyməsi, yaxud oynayıb-
əylənməsi işlərinə baxırdı. O, bir dayənin qucağından digərinin qucağına 
ötürülürdü.” 
Mahavira öz gənclik dövrünü də atasının imperator sarayında naz-ne'mət içərisində 
keçirmiş, daha sonra zadəgan təbəqəsindən olan bir qızla evlənmişdir. Buna 
baxmayaraq, şahlara xass həyat tərzi ona çox iyrənc və dözülməz gəlirdi. O, zahidlik 
və rahiblik həyatına üstünlük verir və belə bir həyat tərzini daha çox sevirdi. Ata-
anası həyatda ikən onun rahiblərə yaxınlaşması və həyat tərzlərinin tətbiqinin qəti 
əleyhinə olduğuna görə onlardan uzaq gəzirdi. Amma, təxminən 30 yaşında ikən ata-
anası öldükdən sonra sarayın kübar həyat tərzindən uzaqlaşıb ona

---

71 
miras qalan var-dövlətin hamısını yoxsulların arasında bölüşdürdü və şəhərin 
kənarında rahiblərin monastırında yaşamağa başladı. Zadəgan paltarlarını çıxardıb, 
rahiblərin adətinə uyğun olaraq, əyninə sadə bir parça doladı və onların ayininə and 
içib öz cismini və bədənini unudacağına, üzləşəcəyi bütün xoşagəlməz hallara və 
çətinliklərə səbr edəcəyinə söz verdi. 
Mahavira bir müddət rahiblərlə birgə yaşadıqdan sonra nicat və qurtuluşa nail 
olmaq, mukşadan nicat tapmaq üçün rahiblərin monastırını tərk etdi. Əbasını 
çiynindən götürdü, çılpaq şəkildə səhralara üz qoydu, evsiz-eşiksiz didərginlər kimi 
özünün asketik həyat dövrünü başladı. Yazırlar ki, o, öz səyahət və seyri-süluk 
müddətində bir gündən artıq bir kənddə və beş gündən artıq heç bir şəhər və ya 
qəsəbədə qalmamışdır. Belə ki, bir yerdə bundan artıq dayanmağı həmin yerlərə ürək 
bağlamaq kimi qiymətləndirirdi. Yalnız yağışlar mövsümündə bir yerdə qalmaq 
üçün yer seçir və orada mütləq sükunətə dalırdı. Bu fəsildə yer üzündə bir çox 
canlılar hərəkətə gəldiyindən Mahavira onları əzməmək və əzab-əziyyət verməmək 
üçün hərəkət etmirdi. O, nicat və qurtuluş prinsiplərindən birinin də canlılara əzab-
əziyyət verməmək olmasına inanırdı. Buna görə də, yeriməyə başladıqda yumşaq bir 
süpürgə ilə öz yolunu təmizləyirdi ki, kiçik həşəratları, yaxud qarışqaları yolun 
üzərindən götürsün və onlara əzab-əziyyət verməsin. 
Məhz bu səbəbdən, heç vaxt ət xörəkləri yeməzdi ki, heyvanların öldürülməsində 
payı olmasın. Həmişə dilənməklə başqalarının hazırladığı yeməklərdən yeyərdi. Su 
içən zaman nazik bir parça ilə suyun üzərini təmizləyirdi ki, onda kiçik canlılar 
olmasın. Hətta, həşəratların ağzına girib ölməməsi üçün danışan zaman ağzına bir 
dəsmal tuturdu. Yatan zaman da öz yatağını diqqətlə axtarırdı ki, hər hansı bir 
həşarat, yaxud həşaratın sürfələri olarsa, onlara zərər toxunmasın. Yazırlanlara görə 
o, başqa rahiblərin nazik paltar geydikləri və öz bədənlərini od qalamaqla 
qızdırdıqları soyuq fəsillərdə də çılpaq gəzər, ağaclara söykənməkdən çəkinər və heç 
vaxt sığınacağa girməzdi. Soyuq fəsillərdə kölgədə, isti fəsillərdə isə yandırıcı 
günəşin altında oturmaqla dərin düşüncə və meditasiyalara qərq olardı. 
Mahavira heç vaxt rahatlıq məqsədi ilə yatmırdı. Yuxu onu üstələyəndə özünü 
oyadar və sutka ərzində azacıq yuxu ilə kifayətlənərdi. Heç vaxt dərman qəbul etməz, 
öz bədənini suya salmaz, başının tüklərini qısaltmazdı. Onun fikrinə görə ağızı və 
dişləri yumaq lazım deyildi. Qəlbində heç kəsə məhəbbət yaranmaması üçün kimsə 
il oturub-durmaz və danışmazdı. Kəndlilər ətrafına toplaşıb onunla söhbət etmək 
istədikdə Mahaviranın uzun-uzadı sükutundan bezərək ondan əl çəkirdilər. O, nə 
kimsəyə salam verir, nə də bir kəsin salamını alırdı. Ümumiyyətlə heç bir kəsə diqqət 
yetirmir, başqalarının onu təhqir edib söymələrinə dözür və heç vaxt onları dəf etmək 
fikrinə düşmürdü. Hətta insanların, yaxud ziyanverici və yırtıcıların verdikləri fiziki 
əzab-əziyyətlərə də dözür, heç vaxt e'tiraz və ya şikayət etmirdi. Onun barəsində 
hindusların müqəddəs kitablarında oxuyuruq: 

---

72