SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

hinduizmdə dindar sayılacaqdır. Bu şərtlə ki, daim həqiqət axtarışında olsun. 
Çünki, Allah məhz həmin həqiqətin özüdür.” 
Buna görə də, həm Allaha inanıb iman gətirənlər, həm də onu inkar edənlər - 
aydındır ki, bu iki dəstə bir-birinə zidd olan iki qrupdur - bu ayinə əsasən hindus ola 
bilərlər. 
Bu kompromis əsasında, həyat üçün yalnız bir ali məqsədi qəbul edən və o məqsədə 
çatmağın da yalnız bir yolunu göstərən brahmanizm ayini öz dəyişikliklər dövründə 
insan həyatı üçün dörd icazə verilən məqsəd irəli sürmüşdür. Bu məqsədlərin hamısi 
icazəli və qəbul edilən olmaqla hər birinin xüsusi qayda-qanunları vardır. Zövq və 
meylindən asılı olmayaraq hər bir e'tiqadlı şəxs bu dörd məqsəddən birini seçə, öz 
həyatını onun qanunları əsasında qura bilər. Təbiidir ki, belə bir şəxs bu ayinin 
ardıcılı hesab olunur. Məqsədlərdən hər

---

108 
birinə çatmaq üçün bir-birindən fərqlənən üç konkret yol da nəzərdə tutulmuşdur. Bu 
izahla aydın olur ki, brahmanizm ayininə inananlar üçün həyatda həqiqətə qovuşmaq 
naminə altı məqsəd müəyyənləşdirilmişdir. Eləcə də öncə sitayiş üçün təqdim olunan 
çoxsaylı mə'budlardan yeni dəyişikliklərdə yalnız üçü rəsmən tanınaraq pərəstişə 
layiq görüldü, qalanlarına isə az diqqət yetirildi. 
Bəhsdən çıxan nəticə bundan ibarətdir ki, bu gün geniş Hindistan torpaqlarında 
şahidi olduğumuz və çoxsaylı ardıcılları olan hinduizm, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 
brahmanizmdə baş vermiş proses və dəyişikliklərin məhsuludur. Çünki qədim 
hinduizmin əsas xüsusiyyəti brahmanların (hindus ruhanilərinin) qeyd-şərtsiz 
hakimiyyətindən ibarətdir. Adətən bu dövrü brahmanizm, yeni dövrü isə hinduizm 
adlandırırlar. 
Burada, hinduizmdə həyatın dörd icazə verilən məqsədini və üç nicat yolunu 
araşdıracağıq. Bu ayinin digər ictimai və ideoloji əsaslarında baş verən dəyişiklikləri 
isə gələn dörd dərsdə təhlil edəcəyik.