153
İYİRMİ SƏKKİZİNCİ DƏRS
KONFUSİON AYİNİ (2)
ƏSAS VƏ E'TİQADLARI
Keçən dərsdə qeyd olunduğu kimi, Konfusion cəmiyyətin islah olunması üzərində
xüsusi dayanmış və bu məqsədlə bir sıra əxlaqi tə'limatlar vermişdir. Bununla belə,
o bir məktəbi digərlərindən fərqləndirən digər ideoloji
əsaslar barədə yeni bir
nəzəriyyə təqdim etməmişdir. Konfusionun özü yeni bir ideoloji cərəyan
yaratmadığını, Çinin qədim və ən'ənəvi e'tiqad prinsiplərini qəbul etdiyini e'tiraf
edərək deyir:
“ - Mənim işim ixtiraçılıq və təşəbbüskarlıq deyil, bir yerə
toplamaqdır”,
“ - Mən bir ixtiraçı deyil, mətləbləri nəql edənəm.” O, hətta öz
ayininin ən ümdə əxlaqi tə'limlərinin bir qismini də şəxsi təşəbbüs və ixtirası hesab
etmir, onlara əvvəlkilərin rəftarları kimi baxırdı.
Hər halda əxlaqi prinsipləri Konfusionun əsaslarının ən mühüm hissəsi sayılır.
Əhəmiyyət və bu ayinin belə tə'limatlar üzərində qurulması baxımdan onları digər
prinsip və əsaslardan öncə şərh etməyi lazım bilirik.
KONFUSİON ƏXLAQI
Konfusionun əxlaqi tə'limlərinin üç əsas prinsipı aşağıdakılardır:
Li qanunu,
Şu qanunu, Çun-tzo, yaxud kamil insan qanunu.
1. Li; Konfusionun Çin cəmiyyətini islah etmək naminə bir qanun və norma olaraq
yaratdığı bu söz müxtəlif mə'nalarda işlənmişdir. Bu mə'nalardan “paklıq və təharət,
ədəb və insaniyyət,
qayda-qanunlar, ibadət və əməllər,
ictimai fəaliyyət və rəftar
nümunəsi”- ni qeyd etmək olar. Li əslində sağlam cəmiyyəti formalaşdıran qanun və
prinsiplərə şamil edilir. Cəmiyyətin idarə olunması və təkamülü də bu prinsip və
qanunların əsasında baş tutur.
Bu prinsiplər ailə, cəmiyyət və hökumətin islah
olunmasında əsas rola malikdir. Konfusion inanırdı ki,
bu qayda-qanunlara riayət
olunarsa bütün ictimai ixtilaflar aradan götürülər, cəmiyyət maddi-mə'nəvi təkamül
yoluna qədəm qoyaraq, fəsad və əxlaqsızlıqdan xilas olar.
Konfusionun Li qanunun tə'limləri ilə əlaqədar üç məsələni araşdırırıq.
Birinci, Li qanununun işlərin nizamlanması və insanlar arasında
mehriban
münasibətlərə xidmət edən beş əsas prinsipi vardır: övladın ataya, kiçik qardaşın
böyük qardaşa, qadının ərinə, fəhlənin sahibkara və rəiyyətin hakimə itaət etməsi.
Konfusion inanırdı ki, bu beş prinsipə riayət olunarsa ata, böyük qardaş, ər, sahibkar
və hakim də öz vəzifələrinə əməl edəcək, bununla da cəmiyyət sağlam və xoşbəxt
olacaq. O deyir:
“ - Hər bir ata öz ailə üzvlərinə asayiş və səadət yaratmaq işində
Dostları ilə paylaş: 
