SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

söz və tə'limatdır.” Bu sözün də mə'nası budur ki, özünə rəva görmədiyini 
başqalarına da rəva görmə. 
3- Çun-tzo; Konfusionun üçüncü əxlaqi əsası çun-tzo, yaxud kamil insandır. O 
inanırdı ki, insanın kamali, üstünlüyü də Li qanunu və şu prinsipinə riayət 
olunmasından asılıdır. Onun nəzərində kamil insan “valideynə məhəbbət həmişə 
qəlbində olan oğul, övladlarına qarşı ədalət və mehribanlıqla rəftar edən valideyn, öz 
sahibkarına vəfadar və əmanətdar olan mə'mur, həyat yoldaşına vəfalı və səmimi 
olan ər, dostu ilə ədəbli və səmimi olan insandır.” 
Konfusion bütün bu xüsusiyyətləri sədaqət sifətində ümümiləşdirməklə insan 
şəxsiyyətinin və rəftarının əsasının sədaqət olmasına inanır. Bu sifət insanın 
üstünlüyünə və kamilləşməsinə səbəb olur. O, həmçinin kamil insan üçün sədaqətdən 
aşağı pillədə olan digər xüsusiyyət və sifətləri də qeyd edir. O cümlədən: “Üstün 
insan camaat arasında tanınmaqdan deyil, qüdrətə çatmaqda pərişan olar. Üstün 
insanın axtardığı onun varlığında mövcuddur, alçaq insanın axtardığı isə 
başqalarındadır. Kamil insan söz deməmişdən qabaq əməl edər, daha sonra öz 
əməlinin tələbinə uyğun danışar. O, az danışıb çox iş

---

156 
görəndir. İş və rəftarda mö'tədildir. Kamil insanın rəftarı və danışığı əvvəlki 
nəsillərin yaşadığı cəmiyyətin ümumi qanunlarına müvafiq olmalıdır.” 
KONFUSİON AYİNİNİN ƏQİDƏLƏRİ 
Konfusionun əsas məşğuliyyəti cəmiyyətdə, xüsusilə də hökumətin vəziyyəti, xalq 
kütlələri ilə dövlət mə'murlarının əlaqələrində islahat aparmaq olmuş mə'nəvi 
məsələlərə daha az diqqət yetirmişdir. O, hətta dəfələrlə öz şagirdlərinin mə'nəviyyət 
və fövqəltəbii məsələlərə dair suallarına cavab verməkdən yayınmışdır. Misal üçün, 
şagirdlərindən biri ölülərə (ruhlara) xidmət barəsində soruşduqda cavabında 
demişdir: “ - Xalqa xidmət etməyə qadir olmadığın halda onların ruhlarına necə