SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

xidmət edə bilərsən?” Yaxud, ölüm barəsində soruşulduqda demişdir: “ - Sən həyatı 
dərk etmədiyin halda, ölümü necə başa düşə bilərsən?” 
Bütün bunlara baxmayaraq Konfutsionun müqəddəs kitabları böyük dünyanın ali 
qüdrəti olaraq böyük allahı açıq şəkildə qəbul və bə'zən onu ilahi hakim mə'nasını 
daşıyan Şankti, bə'zən də ərş, asiman mə'nasında olan Tiyen adı ilə qeyd edir. 
Konfusiondan nəql olunmuşdur ki: “ - Səmavi istəkləri bilmədən ali insan olmaq 
mümkün deyildir. Yol qanunları ilə (Tao asiman yolu) tanış olmadan fərdi 
şəxsiyyətin sabitləşməsi qeyri-mümkündür.” 
Bununla belə, əvvəldə qeyd olunduğu kimi, Konfusion özündən yeni ideoloji əsas 
yaratmamış, öz ardıcıllarını ata-babalarının ayininə də'vət və təşviq etmişdir. Onun 
özü də keçmişdəkilərin e'tiqad və adət-ən'ənələrinə çox ciddi şəkildə riayət edirdi. 
Adi camaat kimi mə'budlara sitayiş və onlara qurbanlıq hədiyyə edirdi. 
Konfusionun ölümündən sonra ardıcılları onu o dərəcədə müqəddəsləşdirdilər ki, 
ilahilik məqamına yüksəltməkdən əlavə, onun üçün mə'bədlərdə dua mərasimi, 
sitayiş və qurbanlıq da geniş yayıldı. Bu qanunların əsası ilk dəfə miladdan əvvəl 
195-ci ildə Çin imperatorunun onun məzarı üstündə heyvanların kəsilməsini əmr 
etdikdən sonra qoyuldu və tədricən genişlənib yayıldı. Artıq, 1200 ildir ki, hər il 
minimun iki dəfə Konfusion üçün mə'bədlərdə qurban kəsməklə müşaiyət olunan 
dua mərasimləri keçirilir. 
SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR 
1. Li qanununun icrası cəmiyyətin islahı üçün kifayət edirmi? 
2. Şu nə deməkdir? 
Li qanununu izah edin. 
Çun-tzo, yaxud kamil insan Konfusiona görə hansı xüsusiyyətlərə malikdir. 

---

157 
İYİRMİ DOQQUZUNCU DƏRS 
ŞİNTO AYİNİ 
Şinto Yaponiyanın qədim ayinidir və hal-hazırda Yaponiya əhalisinin əksəriyyəti 
özünü bu dinin ardıcılı hesab edir. Şinto dininin keçmişi animizm, totemizm və ata-
babalara gedib çıxır. Qədim yaponların inanclarına görə, ruhlar hər bir yerdə - istər 
ulduzlarda, bitkilərdə, istərsə də ağaclarda, həşaratlarda və heyvanlarda - 
mövcuddur. Onların fikrincə saysız-hesabsız mə'budlar evlərin və onların sakinləri 
üzərindən uçurlar. Qədim yaponlar ölülərdən qorxurdular və onların ruhlarının 
həyatda rola malik olmalarına, dünya işlərinin müqəddəratının onların əlində ol 
masına inanmışlar. Buna görə də onlara sitayiş edərək öz ehtiyaclarını onlardan 
diləyir və hədiyyələr verməklə özlərini onların qəzəbindən amanda saxlamağa 
çalışırdılar. Ölülərin qəbirlərində qiymətli əşyaların qoyulmasının səbəbi də bu idi. 
Kişi ölülərin qəbirlərinə qılınc, qadınların qəbrinə isə güzgü qoyurdular. Böyük bir 
şəxsiyyət dünyadan gedəndə, onunla əlaqədar olanları da birlikdə torpağa 
basdırırdılar ki, axirət səfərində onun müdafiəçisi olsunlar. Qədim yaponlar arasında 
ölülərə ehtiram və onların pərəstiş olunması o dərəcədə geniş yayılmışdı ölülərin 
ruhları tədricən tanrı məqamına çataraq, insanların xoşbəxtlik və bədbəxtliklərini 
tə'yin edən ilahələrə çevrildilər. Bu ruhlara yaxınlaşmaq məsələsində iş o yerə çatıb 
ki, onlar üçün hədiyyələr verməkdən əlavə, digər dini mərasimlər, o cümlədən ata-
babaların qəbirləri önündə dua oxumaq, qurbanlıq vermək, hətta ziyanverici 
yağışların dəf edilməsi kimi bə'zi hacətlərin istənilməsi üçün insanın qurbanlıq 
kəsilməsi barədə də mə'lumatlar var. 
Şinto ilk əvvəldə əcdadlara sitayişdən qaynaqlanmış və üç formada olmuşdur: 
ailənin əcdadına sitayiş, qəbilənin ata-babalarına sitayiş, bir qövmün mə'budlarına 
və sultanlarına sitayiş. Buna görə də, ata-babaların, xüsusilə sultanların ailələrinin, 
vəfat edənin ailə üzvləri, görkəmli şəxsiyyətlər, qəbilə və tayfa başçıları, milli 
qəhrəmanlar və bir sözlə öz canlarını Yaponiya naminə fədakarlıqla əldən verən hər 
bir şəxsin ruhuna sitayiş bu ayinin əsasını təşkil edir.