SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

PEYĞƏMBƏRLİYƏ SEÇİLMƏ 
Zərdüştilik mənbələrində qeyd olunur ki, o, cavanlığının ilk çağlarından çox 
istedadlı, dərin ağıllı və dərrakəli bir şəxs olmuş, öz həmyaşıdlarından çox 
fərqlənmişdir. Belə ki, o, ilk baxışda hamının diqqətini özünə cəlb edirmiş; mehriban 
və incə xüsusiyyətlərə malik olmuş, 15 yaşında din tə'limlərini öyrənməyə başlamış 
və öz müəlliminin əlindən kəştini almışdır; o zamandan e'tibarən “mubəd” ünvanı 
ilə öz dini-mə'nəvi həyatını davam etdirmişdir. Zərdüşt ilk əvvəllərdən öz zamanında 
geniş yayılmış bə'zi əqidələrə qarşı müxalifətçilik edərmiş. O cümlədən qeyd olunur 
ki, o, bir gün bir dəstə alimin yanına gəlib soruşdu: “İnsanın ruhi sakitliyinə və 
aramlığına səbəb olan ən yaxşı əməl nədir?” Cavabında dedilər: “Acları doyurmaq, 
heyvanlara yem vermək, od yandırmaq, su və huma şirəsi səpmək, divlərə pərəstiş 
etmək. Zərdüşt bu cavab barəsində bir qədər düşündükdən sonra deyir: “Əvvəldəki 
dörd iş layiqli əməllərdir; ədalətli insanlara yaraşan və bəyənilən məsələlərdir, qəbul 
oluna bilər. Amma divlərə pərəstiş etmək çox çətindir. Behişt insanları ondan 
bizardır. 
Zərdüşt cavanlıq illərində öz ata-ana yurdunu tərk edərək dağlara sığındı. Yeddi il 
müddətində mağarada sakit mühitdə tənha yaşadı. Otuz yaşında müşahidə etdiyi 
qeyri-adi işlərdən başa düşdü ki, pak olmaq və peyğəmbərlik məqamına yüksəlmək 
üçün Ahura Məzdanın hüzuruna çağırılmışdır. Bundan sonra səkkiz il müddətində 
kəşf və şühud aləmində müqərrəb mələklərlə (Əmşasepəndan) söhbətlər etdi, hər 
birindən bir həqiqəti öyrəndi və öz qəlbini saflaşdırıb nurani etdi. Bu müddətdən 
sonra daha on il Ahura Məzdaya pərəstiş etməyə məşğul oldu və sonra öz dini 
təbliğatına və də'vətə başladı. Uzun illər keçdi, lakin heç kəs ona iman gətirmədi. 
Deyirlər ki, o, bu müddət ərzində vəzifənin çətinliyinə və camaatın etdiyi əzab-
əziyyətlərə görə bir neçə dəfə şeytani vəsvəsələrə düçar oldu və hətta Məzdaya 
ibadətdən əl çəkmək fikrinə düşdü. Amma yenə də öz əqidəsində möhkəm qaldı və 
cavabında dedi: “Xeyir! Mən yaxşı və düzgün dindən

---

168 
əl çəkməyəcəyəm. Hətta canımı alsalar və bədən üzvlərimi bir-birindən ayırsalar da 
Məzdaya pərəstiş etməkdən üz döndərməyəcəyəm.” 
On il sə'y və fəaliyyətlərdən sonra əmi oğlusunu öz dininə gətirə bildi. Onun 
əmioğlusu Bəlx hakimi Viştasibin sarayında böyük hörmət sahibi idi və Zərdüşt 
onun vasitəsi ilə sarayın daxilinə yol tapa bildi. Zərdüşt bir müddət sarayda öz dinini 
Viştasibə təbliğ etməyə başladı. Firdosinin «Şahnamə» əsərində Qoştasib adı ilə 
qeyd olunan Viştasib pak qəlbli mö'min və gözəl fitrətli bir insan idi; nəhayət 
Zərdüştün dəvəti ilə onun dinini qəbul etdi. Viştasib Zərdüştün dəvətini qəbul 
etdikdən sonra bu ayinin genişlənib yayılması üçün şərait yarandı. Çünki onun iman 
gətirməsinin ardınca sair saray ə'yan-əşrafları və əmirlər də Zərdüştə iman gətirib 
onun dinini qəbul etdilər. Bundan sonra artıq bu din kütləvi şəkildə genişlənib 
yayılmağa başladı. 
Tarixi məlumatlara əsasən, qohumluq münasibətlərinin bərqərar edilməsi də bu 
yeni dinin genişlənib yayılması və bünövrəsinin möhkəmlənməsində çox tə'sirli 
olmuşdur. Viştasibin müşaviri Fəraşauştra öz qızını Zərdüştə ərə verdi; Viştasibin 
baş vəziri Camnasıpa Zərdüştün qızı ilə evləndi. Bu qohumluq əlaqələri sayəsində 
Zərdüşt, padşahlıq sülaləsində xüsusi bir məqam kəsb etdi. Belə ki, hökumətin siyasi 
hərəkatları bundan sonra dini rəng aldı və hətta Zərdüştün həyatının son iyirmi ilində 
Viştasiblə turanlıların arasında baş verən iki müharibə müqəddəs Zərdüşt 
müharibələri adı ilə tanındı; Zərdüştiliyin müqəddəs kitablarında bu haqda 
danışılmışdır. Bu iki müharibə Viştasibin qələbəsi ilə sona çatdı, amma ikinci 
müharibədə turanlılar Bəlx şəhərini dağıdıb qarət etdilər; Turan əsgərlərindən biri 
Zərdüştü bir atəşgahda - atəş mehrabının qarşısında ibadətlə məşğul olan zaman 
tapıb qətlə yetirdi. Beləliklə, Zərdüşt yetmiş yeddi yaşında turanlıların əli ilə 
öldürüldü. 
* * * 
Təəssüflər olsun ki, Zərdüşt dininin araşdırılmasına məxsus olan tarixi mənbələrin 
çoxunda hadisələr və həqiqətlər əfsanələrlə qarışdırılmışdır; tədqiqatçılar da öz 
mətləblərini belə mənbələrdən iqtibas edir və onlar real gerçəklikləri əfsanələrdən 
ayırmağa müvəffəq olmamışlar. Buna görə də Zərdüştün həyatı və onun necə 
peyğəmbərliyə seçilməsi, öz təlimlərini İranda necə yayması haqda qəti bir nəzər 
vermək olmur. Amma qətiyyətlə demək olar ki, Zərdüşt təkallahlı bir din gətirən 
peyğəmbər olmuşdur və bu ayinlər də sonradan sair tövhidçi (islamdan başqa) dinlər 
kimi şirk və təhriflərə mə'ruz qalmışdır. 
Gələn dərsdə Zərdüştiliyin qədim ayinlərdən nə dərəcədə tə'sirlənməsi, tövhid 
əsasında qurulmasını izah etmək və sair əqidə üsullarını aydınlaşdırmaq üçün onun 
əqidə və tə'limlərini araşdıracağıq. 

---

169