SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

“Odur bütün fəzilətlərdə kamala çatan, bütün varlıqlara mehribanlıq və 
mərhəmət nəzəri ilə baxan... Odur bu dünyada özünü mərhəmətlə bəzəyən və 
buddanın gələcək səfərində olan... Bütün qəm-qüssəni, əzab-əziyyəti məhv edən 
bu şəxsə sitayiş edirik.” 
Mahayana firqəsi ictimai ruhiyyəni qəbul etdiyinə, hamıda nicat və qurtuluş üçün 
ümid yaratdığına görə cənubi və cənub-şərqi Asiyada böyük rəğbətlə qarşılanaraq 
geniş yayıldı. İndinin özündə də həmin bölgələrdə yaşayan əhalinin

---

105 
çoxu bu firqənin ardıcıllarıdır. Bu firqənin özü də müxtəlif hissələrə bölünmüşdür 
və onlardan bə'ziləri aşağıda qeyd olunur: 
1. Pak torpaq firqələri - bu firqələr çox sadə və xalq kütlələrinin başa düşə 
biləcəyi bir dillə camaatı qurtuluşa, müqəddəs torpağa və əbədi cənnətə çatmaq üçün 
hazırlayır. Bu firqəyə görə, qurtuluşa nail olmaq üçün əqli, fiziki fəaliyyət zəruri 
deyil və yalnız xüsusi zikrləri təkrar etməklə bu məqama qovuşmaq olar. 
2. Batiniyyə firqələri - bu firqələr nicat və qurtuluşa, işraq və nuranilik 
mərtəbəsinə nail olmağın yolunu yalnız insanın batini hərəkətində görür, mütaliə, 
müəyyən əməllərin yerinə yetirilməsi, ibadət və s. işlərin də bu məqama nail 
olmaqda müəyyən tə'siri olmasına etiqad bəsləyirlər. 
3. Əqli firqələr - bu firqənin inancına görə qurtuluşa nail olmaq üçün ilk növbədə 
zehni bütün fikir və adətlərdən təmizləmək lazımdır. Bundan sonra dini kitabların 
mütaliəsi, filosofcasına düşüncə və əqli təhlillər sayəsində tədricən kamilləşmə 
mərhələsinə çatmağa hazırlaşmaq olar. 
4. Sirli, yaxud haqq kəlmə firqələri - bu firqənin ardıcılları kamilliyə çatmaq 
üçün öz inanclarına görə fövqəladə cadu gücü və müqəddəsliyi olan bə'zi söz və 
zikrlərdən istifadə edirlər. Onlar inanırlar ki, əqli təfəkkür və batini işraqın əvəzinə 
bu zikrləri təkrarlamaqla müsbət nəticəni əldə etmək olar. 
Buddizmin mühüm firqələri sırasında, vacrayana, yaxud lama ayininin adını 
çəkmək lazımdır. Bu firqənin də əsas e'tibarı ilə Tibetdə çoxlu ardıcılları vardır. 
Buddizmin Tibet torpaqlarında yayılmağa başladığı ilk dövrlərdə buddist 
düşüncələri hinduizm və eyni zamanda animizm təfəkkürü ilə qarışaraq buddizmə 
başqa bir imic bəxş etmişdi. Bu e'tiqadlardan biri də budur ki, budda mə'budları 
beşdir və onların hər birinin bir arvadı vardır. Buna görə də budda mə'bədlərindəki 
rahiblərə evlənməyə icazə vermiş və bu hal geniş yayılmışdır. Onlar xüsusi zikrlərlə 
Buddanın diqqətini özünə cəlb etmək, yaxud zərəri dəf etməyin mümkünlüyünə də 
inanmışlar. Onlar arasında Budda mə'budlarını şad etmək üçün şeytan rəqsləri, kəllə 
sümüyündə şərab içmək, ölülərin bud sümüyü ilə bə'zi mahnıları çalıb oxumaq kimi 
xurafatçı mərasimlər də yayılmışdır. 
Tibet rahiblərindən olan “Tesvənig-xapa” XIV əsrdə lama ayinində islahatlar 
apardı. O, xurafatçı mərasimləri ləğv etməkdən əlavə, spirtli içkilər içməyi və 
rahiblərin nigaha girməsini qadağan edərək, ritualların əvəzinə daha artıq_ibadət və 
namazları qanuniləşdirdi. Belə ki, hal-hazırda buddistlər arasında ən çoxsaylı ibadət, 
namaz və dualar bu firqəyə məxsusdur. Dalay Lama, lama ayininin böyük rəhbəri, 
böyük Buddanın simvolu və təcəllisi hesab olunur. O, vəfat edərsə, firqəyə rəhbərlik 
tənasüx dövründə Dalay Lamanın ruhunun onun bədəninə daxil olduğu şəxsə keçir. 
Bu şəxsi ayırd etmək çox çətindir. Dalay Lama vəfat edərkən bu firqənin ardıcılları 
Tibet torpağının hər bir yerində düz onun öldüyü anda dünyaya gələn uşağı 
axtaracaqlar. Nəzərdə tutduqları uşağı tapsalar və o, Dalay Lamaya aid olan əmlak 
və əşyalardan hər hansı birinə müəyyən formada meyl edib ünsiyyət qursa onu 
sonrakı lama kimi seçəcək və xüsusi tə'lim-tərbiyə keçərək

---

106 
böyüdəcəklər. O həddi-büluğa çatana qədər Budda tə'limləri əsasında 
tərbiyələndiriləcək, daha sonra isə rəsmi şəkildə əvvəlki lamanın canişini olacaq.