SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

tə'sirlərindən təmizlənir. Bu buxovlardan xilas olan andaca, yenidən 
doğulmalardan da nicat tapır. Nəticədə əzab-əziyyətlərə və məşəqqətlərə son 
qoyulur, onun yerinə bəşər ruhunun dərinliklərində sonsuz sevinc hakim olur.” 
3. Sankiya məktəbi: Bu məktəb hinduizmin ən mühüm fəlsəfi üslubu və ən geniş 
yayılmış ideoloji sistemi hesab olunur. Bu məktəbin əsasını ikiliyə pərəstiş təşkil edir 
və aşkar şəkildə veda monoteizmindən ayrılmışdır. Bu məktəb inancına görə varlıq 
aləmində iki qədim və əzəli həqiqət mövcuddur: birincisi maddə, yaxud təbiət 
aləminin özü olan və terminologiyada “prakriti” adlanan surətdir. Digəri isə ruh, 
yaxud gözəgörünməz, hiss olunmaz olan və “puruşa” adlandırılan “mə'na”. Prakriti 
bir-birindən ayrı olan başlanğıcını ağlın və nəfsani gücün ən ali

---

114 
təbəqələrindən götürərək gözlə yekunlaşan 23 ünsürdən formalaşmışdır. Bu 23 
ünsürün hər birinin üç hal və təbiəti vardır ki, onlara “triqun” deyilir. Birincisi 
terminologiyada “sətvə” deyilən yüngüllük, səadət, rahatlıq, ağlıq və paklıq halıdır. 
İkinci, terminologiyada “rəcəs” adlandırılan hərəkətin yaradıcısı olan fəal istək və 
şövq halıdır. Üçüncüsü zülmət və qaranlığa səbəb olan durğunluq, donuqluq halıdır. 
Bu hala “təməs” halı deyilir. “Puruşe”nin ikinci həqiqəti fərdi ruhların hər biri 
müstəqil və əbədi olan sonsuz ədədlərindən ibarətdir. Bu ruhların təbiət aləmində 
həbs olunması, bədbəxtlik və əzab-əziyyətə dözməsi cəhalətdən, onları 
tanımamaqdan irəli gəlir. Cəhalət bütün bədbəxtliklərin mənşəyidir. Cəhalət 
insanların maddə ilə mə'na və ya cism ilə ruh arasında fərq qoymamasına, nəticədə 
ruhun cismin buxovlarında və təbiət qüvvələrinin əsarətində olmasına gətirib çıxarır. 
Buna görə də, çarəsiz qalıb dövri doğulmalar girdabında fırlanır. Yalnız arif insan 
bunların bir-birindən ayrı olduğunu dərk edərək, onları cism əsarətindən azad edər, 
sükunət və əbədi rahatlıq halına çatdırar. Məhz bu mərhələdə ruh nicat və qurtuluşa 
qovuşaraq ardıcıl doğulmalardan xilas olur. Buna əsasən də, son dərslərdə izah 
olunmuş əvvəlki üç yoldan yalnız elm yolu sankiya məktəbi tərəfindən qəbul olunur. 
Bu məktəbə görə, səadət və qurtuluş da yalnız həmin yolla əldə oluna bilər.