8.6. Notiqlik san’ati asoslari
Hozirgi zamon mutaxassisining kasb faoliyati uning
notiqlik san’ati ko‘nikmalarini, ya’ni turli shakllardagi nutqning
(u xoh xizmat kengashidagi axborot berish b o isin , xoh
konferensiyalar va seminarlardagi m a’ruza, munozaralardagi,
taqdimotlardagi chiqishlar va shu kabilar boisin)
tuzilishi,
uni tayyorlash malakalarini va turli shakllardagi nutqlami
tinglovchilarga yetkazish ko‘nikmalarini egallash lozimligini
talab qiladi. Ko‘pincha odamlar orasida nutq so‘zlash ko‘nik-
malari tarbiya,
m aium otning umumiy darajasi, insonning
muayyan shaxsiy sifatlari bilan b o g iiq b o ia d i. Shunga
qaramasdan, notiqlik san’ati ko‘nikmalari notiqlik san’atining
asosiy qoidalarini bilgan holda to'plangan
kasb tajribasi
jarayonida hosil boiadi. Bu qoidalami bilish insonga o‘z nutqini
ancha qulayroq shaklda — tinglovchilaming samarali qabul
qilishi nuqtayi nazaridan ham,
shuningdek, tinglovchilaming
nutq so‘zlayotgan kishining kasbiy sifatlariga ijobiy baho berish
nuqtayi nazaridan ham taqdim etishiga imkon tug‘diradi.
Notiqlik san’atining quyida tasvirlanadigan asosiy qoidalari
universal hisoblanadi, ya’ni ular omma orasida nutq so‘z-
lashning imkoni tugilgan ko‘p vaziyatlarda tatbiq etiladi.
Notiqlik san’atining barcha qoidalarini xronologik tamoyili
bo‘yicha bir necha shartli guruhlarga boiish mumkin:
— notiqlik san’ati ko‘nikmalarini oldindan ishlab chiqish;
— nutq so‘zlashga bevosita tayyorgarlik ko‘rish;
— nutq so‘zlash vaqtida o ‘zini tutish.
Notiqlik san’ati ko'nikmalarini
oldindan ishlab chiqish
tinglovchilar bilan ishlashga um um iy hozirlikni q o ila b -
quw atlash imkonini beradigan bir necha sun’iy usullarni
nazarda tutishi mumkin:
— hayol qilingan tinglovchilar
oldida oldindan berilgan
mavzular va tinglovchilar tarkibi bilan so‘zga chiqish;
— kasb faoliyatida ishlatiladigan muayyan atamalar va
tushunchalar ta’rifmi ishlab chiqish;
181
—
o‘z chiqishlarining audio
yoki video yozuvlaridan
foydalanish va h.k.
Nutq so‘zlashga bevosita tayyorgarlik ko‘rish notiqlik san’ati
ko‘nikmalari va qoidalarini ishlab chiqishning ancha muhim
bosqichi hisoblanadi.
Ko‘pincha mazkur bosqich vaqt yetishmasligi yoki o ‘z
kuchiga ortiqcha ishonish tufayli unchalik e’tiborga olinmaydi.
Binobarin, shulami ham esda tutish kerakki, ko‘pincha muta-
xassisning kasbiy sifatlari haqida uning so‘zlariga qarab xulosa
chiqariladi, u o‘z navbatida o‘z-o‘zini namoyon qilish vositasi
bo‘lib xizmat qiladi, o‘zini ko‘rsatish imkoniyati hisoblanadi.
Nutq so‘zlash vaqtida o£zini tutish nutq maqsadlariga eri-
shishni tayyorlagan nutq rejasini amalga oshirishni ta’min-
lashi (zarur bo‘lganda unga tuzatish kiritishi), og'zaki
nutq-
ning avvaldan o‘ylab qo‘yilgan afzalliklardan foydalanishga
imkon berishi lozim.
Ayni vaqtda notiqning xulq-atvori (o ‘zini tutishi)
axborotni yaxlit idrok etishga halaqit bermasligi kerak.
M a’ruzachining xulq-atvori tabiiy bo‘lishi, nutq muammosiga
va tinglovchilar tarkibiga mos kelishi zarur.
Ana shundagina
nutq so‘zlash maroqli bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: