Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

Iqtisodiy tengsizlik muammolari. 
Inson kapitali naza- 
riyasining hissasi ayniqsa katta bo‘lgan yana bir soha bu 
iqtisodiy tengsizlik muammolarining tahlilidir. G.Bekker taklif 
etgan model daromadlar tengsizligini nafaqat mehnatdan 
(inson kapitalidan), balki mulkdan (xadya qilingan yoki 
merosga qoldirilgan aktivlardan) ham boiishini tushuntiradi.
G. Bekker shaxsiy daromadlar taqsimlanishining universal 
modelini yaratdi. Inson kapitaliga talabni egri chiziqlari bir 
xil joylashmaganligi o ‘quvchilami tabiiy qobilliyatlaridagi 
tengsizlikni aks ettiradi, talab va taklifni egri chiziqlari bir xil 
joylashmaganligi esa — ulaming oilalarini moliyaviy resurs- 
lardan foydalana olishlaridagi tengsizlikni Individual egri chi- 
ziqlarda farqlanish qanchalik katta bo‘lsa, inson kapitali 
taqsimoti, ish haqining taqsimoti ham, shunchalik notekis 
bo‘ladi.
Insonga qo‘yilmalardan qaytim o ‘rtacha hisobda jismoniy 
kapitalga qo‘yilmalardan yuqoridir. Biroq inson kapitalida u 
kamayib boradi, boshqa aktivlarda esa (ko‘chmas mulk, qim- 
matli qog‘ozlar) u kam o‘zgaradi yoki umuman o ‘zgarmaydi. 
Shuning uchun oqilona oilalar strategiyasi quyidagichadir: 
aw al farzandlarning inson kapitaliga investitsiya qo‘yish, 
chunki ulardan qaytim nisbatan kattaroq, keyinchalik esa 
boshqa aktivlarga investisiya qo‘yish va kelgusida ushbu
1 Кендрик Дж. Совокупный капитал СШ А и его формирование М.: прогресс.
1978.
276

---

aktivlami farzandlariga o ‘tkazish, bundan Bekker shunday 
xulosa qiladi: meros qoldiradigan oilalar farzandlarining inson 
kapitaliga investisiyalami maqbul miqdorda qo‘yadilar, meros 
qoldirmaydigan oilalar esa farzandlarining m a’lumotiga 
yetarlicha investisiya qo‘ymaydilar.
Inson kapitali nazariyasi g‘oyalari davlatni iqtisodiy siyo- 
satiga jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. U tufayli jamiyatning insonga 
qo‘yilmalarga munosabati o ‘zgardi. Ular ishlab chiqaruvchi, 
uzoq muddatli, samarani ta’minlaydigan investitsiyalar sifatida 
tan olindi.
Natijada dunyoning ko‘p mamlakatlarida ta’lim va kadr­
lar tayyorlash tizimi jadal rivojlanishi ta ’minlandi. Inson 
kapitali nazariyasining ta’siri ostida ijtimoiy siyosatda m a’lum 
burilish sodir bo‘ldi. Xususan, tayyorlov dasturlari qashshoqlik 
bilan kurashda samarali qurol deb qarala boshladi. Muhim 
xulosa shundan iborat ediki, umrbod daromadlami emas, 
joriylarini o‘lchashga asoslangan umumqabul qilingan baho- 
lari, oshirib ko‘rsatilganligi isbotlandi. Yoshlar o‘z m a’lumotiga 
investisiya qo‘yib, ongli ravishda past joriy daromadni afzal 
ko‘radilar, kelgusida yuqori daromadli ish o‘rinlarini egallash 
maqsadida ayollarni ish haqi nisbatan pastligi shu bilan 
izohlanadiki, ular bozor qiymatiga ega ko‘nikmalarga nisbatan 
kamroq, uy xo‘jaligida qiymatga ega ko‘nikmalarga esa- 
nisbatan ko'proq investisiya qo‘yadilar.