Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR
1. Industrial psixologiya konsepsiyasining mohiyatini
tushuntirib bering va uning asoschisi kim hisoblanadi?
2. Etika deganda nimani tushunasiz?
3. Mehnat munosabatlar ini tashkil etishda shaxslararo
munosabatlarning qanday umumiy qonuniyatlari mavjud?
4. Salomlashish va taqdim qilishning qoidalari nimalardan
iborat?
5. Ishbilarmon kishining tashqi qiyofasi qanday talablarga
javob berishi lozim?
6. Ishga doir suhbat yuritish va telefonda gaplashish odobi nimalami
nazarda tutadi?
7. Tanqid qilish va tanqidni qabul qilish qoidalariga nimalar
kiradi?
8. Notiqlik san’ati qoidalarining qanday guruhlari mavjud?
182

---

IX BOB. PERSONALNI BOSHQARISHDA
RAHBAR PSIXOLOGIYASI
Muhim tushunchalar: 
rahbar qobiliyatlari, potensial layo- 
qatlari, talant, rahbaming professional qobiliyati, rahbarning 
ish usuli va texnologiyasi,rahbarlik uslubi.
9.1. Rahbar qobiliyati va psixologik omillar
Rahbarning mehnat faoliyatida uning rang-barang qobi­
liyatlari to ia namoyon boiadi. Shuning uchun rahbar qobi­
liyatlari muammosi psixologiyaning asosiy nazariy va amaliy 
muammolaridan biridir. Garchi inson qobiliyatini falsafa, 
sotsiologiya, tibbiyot va boshqa fanlar ham o‘rgansada, ular 
hech biri qobiliyatlar yo‘nalishlarini psixologiya fani singari 
chuqur va har tomonlama tekshirmaydi.
Rahbarning tashabbuskorlik, tashkilotchilik, ishbilar- 
monlik, ziyraklik, tezkorlik qobiliyatini baholash psixologik 
tadqiqotlar orqali amalga oshiriladi. Jum ladan, shaxsni 
rahbar qilib tarbiyalashda, uning axloqiy-psixologik tomonla- 
riga k o ‘proq e ’tib o r berib professional qobiliyatlarini 
shakllashtirishni asosiy maqsad qilib qo‘yadi. Rahbaming xa- 
rakter va qobiliyati uning ajralib turuvchi psixoligik sifatidir. 
Qobiliyatlar m a’lum bir faoliyatni rivojlantirish uchun psixo­
logik omillardir.
Ishlab chiqarish texnologiyasi yoki turi o ‘zgardimi, rahbar 
faoliyatini xarakteri ham o ‘zgaradi, uning qobiliyatiga boigan 
m ehnat talablari ham o ‘zgaradi. Demak, qobiliyat shaxs 
xususiyatlarining shunday yigindisidirki, u biror faoliyatga 
moslashish va takomillashishning muvaffaqiyatli boiishini 
ta’minlaydi. Xullas, rahbaming mehnat qobiliyati deganda, 
ish faoliyati jarayonida ishga tushiriladigan jism oniy va 
ma’naviy imkoniyat, layoqatlar yigindisi tushuniladi.
Rahbar bir m aiu m faoliyatni bajarishga kirishmaguncha, 
uning xususiyatlari hisoblangan qobiliyatda qisman rivoj-
183

---

langan, ammo jamoadagi boshqarish tajribasi bilan ko‘proq 
shakllangan potensial layoqatlari mavjud b o iad i. Biroq u 
mazkur faoliyatni boshlashi bilanoq, uning potensial qobi­
liyatlari faqat shu faoliyatda namoyon boiuvchigina emas, 
balki unda shakllanuvchi ta rz id a faol va h arak atch an
qobiliyatlarga aylanadi. N am oyon b o iish darajasi turlicha 
b o isa-d a, barcha odamlarga xos b o ig a n sodda, umumiy 
qobiliyatlar — bu ruhiy aks etishning asosiy shakllari: sezish, 
idrok qilish, fikr yuritish, kechinm a, qarorga kelish, uni 
amalga oshirish layoqatidir.
Bu umumiy qobiliyatlami quyidagi uch guruhga b o iib
tasniflash mumkin: