Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

Shartli va amalga oshiriladigan qiymatga asoslangan model
M ichigan universiteti olimlari xodimning individual 
qiymati modelini taklif etishgan, bu shartli va amalga oshiri­
ladigan qiymatlar tushunchalariga asoslanadi1. Bu modelga 
ko‘ra, xodimning individual qiymati uning shu tashkilotda 
ishlashi bilan amalga oshiradigan xizmatlar ko‘lami bilan 
aniqlanadi. Bu xodimning kutilayotgan shartli qiymatini 
aniqlaydi. Shu bilan birga individual qiymat xodim shu 
tashkilotda ishlab qoladi va aynan shu yerda o‘z salohiyatini 
ishga soladi, degan ehtimolga bog‘liq.
Shunday qilib, shartli qiymat (ShQ), agar xodim butun 
qolgan umri davomida shu tashkilotda ishlaydigan bo‘lsa, 
tashkilotga keltirishi m um kin b o ‘lgan butun salohiyatli 
daromadni o ‘z ichiga oladi. Xodimning ishda muayyan vaqt 
davomida qolish ehtim olini inobatga olgan holda uning 
qiymati kutilayotgan amalga oshiriluvchi qiymatni aniqlab 
beradi (AQ).
Kutilayotgan amalga oshiriluvchi qiymat ikkita ele- 
mentdan iborat: 1) kutilayotgan shartli qiymat; 2) tashkilotga
1 Flam holtz E.G. Human Resource A ccounting.-N .-Y .: Jossey-bass Publ., 1985.
285

---

a’zolikni davom ettirish ehtimoli, bu rahbariyatning ushbu 
daromadlarning qaysi ulushi tashkilotda xodimning ketishi 
mumkin bo‘lgan vaqtga qadar amalga oshirilishi bo‘yicha 
munosabatini ifodalaydi.
M atematik jihatdan buni quyidagi tenglamalar bilan 
ifodalash mumkin:
AQ = ShQ • X(Q),
E(T) = l-X (Q ),
KNM = ShQ-AQ = AQ • X(K)
bu yerda: ShQ va AQ — kutilayotgan shartli va amalga 
oshiriluvchi qiymatlar;
X(Q) — xodimning tashkilotda muayyan m uddatdan 
keyin ham qolish ehtimoli;
X(K) — xodimning tashkilotdan ketish ehtimoli yoki 
kundalik ko‘rsatkichi;
KNM — kundalik uchun xarajatlarga nisbatan muqobillik.
Bu modelda inson resurslari qiymati ehtimolli birlik 
hisoblanadi. Tashkilot uchun bu katta salohiyatli xodim hamma 
vaqt ham kompaniya uchun katta n af keltiravermasligi 
mumkinligini anglatadi. 0 ‘z tasarrufidagi insoniy resurslar 
qiymatini maqbullashtirishga intiluvchi personal bo‘yicha 
menejer nafaqat eng qobiliyatli xodim, balki o ‘z salohiyatini 
eng ko‘p ishga soladigan nomzodlarga ustuvorlik qaratishi 
kerak.
Model shuningdek, insoniy resurslar qiymatining ulaming 
qoniqish darajasiga bog‘liqligini tasvirlab beradi. Shuning uchun 
qoniqish o ‘lchanishi va tashkilot rahbariyatiga yetkazilishi 
lozim.