boshqarish m uam m osining mavjudligi
har qanday tashkilot
uchun doim iy vazifa hisoblanar ekan, u ni hal qilish bilan
boshqaruvning butun tarixi m obaynida shug‘ullanishgan.
"Tizim", "boshqaruv", "tartibga solish", "personal" kabi
tushunchalar to £g‘risidagi m ulohazalar o ‘zining m etodologik
aham iyatini bugungi kunda ham saqlab qolgan b o ‘lib, ulam i
turli davrlardagi n o tiq lard a u ch ratish m um kin. K esnofont
(m ilodiy 400- yil) boshqaruvni sa n ’atning
alohida bir turi
sifatida e ’tiro f etilishiga yordam bergan, G ‘azzoliy (1100- yil)
m enejerga b o ‘lgan professional talablam i, Frederik U .Teylor
(1900- yil) m e n e jm e n t k a d rla r tu sh u n c h a sin i asoslashga
uringan, m enejerning ishiga d oir asosiy jih a tla rn i izohlab
bergan, ish vaqtini tad q iq qilgan. A nri Fayol (1916- yil)
m e n e jm e n t ta m o y illa rin i ifodalab, m e n e jm e n tn i o ‘q itish
zarurligini
asoslab bergan; Elton Meyo (1927- yil) guruhiy
intilishlarning sotsiologik konsepsiyasini yaratgan; R om ari
Styuart (1976- yil) turli vaziyatlarda m enejerning harakatlari
muqobilini va uni cheklashni belgilab berdi; Tom Peters (1985-
yil) x o ‘jalik tizim larini boshqarish
m arkaziga tashkilotdagi
personalga m unosabatni q o ‘yish zarurligini belgilab berdi —
bu biznesni rivojlantirishning m uhim resursi hisoblanardi.
Boshqaruv nazariyalari boshqaruvga doir turli m aktablar
bilan birgalikda rivojlandi, shuning uchun bu m aktablar uning
nom ida o ‘z izini qoldirdi. 0 ‘tgan bir asr davom ida (sanoat
inqilobi davri) insonning tashkilotdagi roli jiddiy ravishda
o ‘zgardi. Hozirgi vaqtda boshqaruv nazariyalarining uch guruhi
m avjud b o ‘lib, ular: klassik nazariyalar,
insoniy m unosabatlar
n a z a riy a la ri va in so n re su rslari n a z a riy a la rid ir. M azk u r
nazariyalarining asosiy qoidalari 2.3- jadvalda keltirilgan.
Aslida personalni boshqarish faqat XIX asming oxirlarida
vujudga kelgan b o ‘lib, bu vaqtda ishlab chiqarishning fabrika
tizimi paydo b o ‘ldi. M ehnat bir hil, kam
m alaka talab qiladigan,
ancha oz haq to ‘lanadigan, xavfsizlik texnikasi zaif b o ‘lgan
m utlaqo o ‘ziga xos shart-sharoitlar yaratildi. Ish bilan band-
larning o ‘z huquqlari uchun kurash olib borishi boshlandi.
Kasaba uyushmalari yuzaga keldi, m ehnat qonunlari, baxtsiz
hollardan sugcurtalash ishlari y o ‘lga q o ‘yila boshlandi. 20-
yillaming boshlarida kadrlar xizmati (bo‘limlar,
deportam ent-
45
lar) AQSH da, G ‘arbiy Yevropaning bir qator mamlakatlarida
ommalashdi. Bu xizmatlarning xodimlari m a’muriyat bilan "ko‘k
yoqaliklar" o ‘rtasidagi m unosabatlam i yo‘lga q o ‘ya boshladilar,
ishchilarning kayfiyatini aniqlab,
u lam ing talablarini rah-
bariyatga yetkazib turar, ishchilarni ko‘p yil halol m ehnat
qilganligi va firm aga sadoqati uchun m ukofotlashar, o ‘sha
yillarda kam roq b o ‘Isa ham , birgalikda bayram lar o ‘tkazishar,
xodim lar ayrim uy-joy m aishiy m asalalarni hal etishar,
kasaba
u y u sh m a la ri tash k il etilish in i o ld in i o lish a r yoki u la rn i
"xotiijam" qilish bilan sh u q ‘ullanishar, kadrlarga oid huj-
jatlarni rasm iylashtirishar edi.
Om m aviy ishlab chiqarish rivojlanishi bilan m enejm ent
klassik nazariyalari degan nazariyalar (boshqaruvning teylorcha
andozasi) paydo b o ‘ldi, ular 1880- yildan 1930- yilgacha boMgan
davr oralig‘ida keng rivoj topdi.
Bu nazariyalar
Dostları ilə paylaş: