Sh. Sh. Shodmonov

2.3. Pulning mohiyati va funksiyalari.
Hozirgi zamon pulining iqtisodiy mazmuni
Bu yerda pulga quyidagicha ta ’rif berish mumkin. Pul — tovar 
ayirboshlashda umumjamiyat ekvivalenti rolini bajaruvchi alohida tovar, 
ayirboshlash va qiymat shakli rivojlanishi natijasidir. Pul tufayli tovar 
qarama-qarshiliklariga ruxsat beriladi. Tovar dunyosining tovar va pulga 
bo‘linishi iste’mol qiymati qiymat o'rtasidagi ichki qarama-qarshilik tashqi
31

---

ko'rinish 
olishini anglatadi. Tovarlar iste’mol qiymati kabi pullarga xuddi 
qiymatning 
ashyoviy tashuvchisi sifatida qarama-qarshi turadi. Agar tovar 
sotilsa, bu 
bilan uning iste’mol qiymati, uning kimgadir kerakligi isbotlanadi 
va u 
qiymatga ega.bo‘ladi. Pulning oxirgi ko'rinishi tovar ishlab chiqaruvclii 
qo'lida qoladi va u pulning kattaligiga muvofiq keladigan, o‘zi uchun 
zarur 
bo'lgan iste’mol qiymatini olish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Pullaming iqtisodiy kategoriya sifatidagi mohiyati ularning ichki 
mazmunini ifodalaydigan funksiyalarida namoyon bo'ladi. Pullar 
quyidagi beshta funksiyani bajaradi: 
qiymat о ‘Ichovi, muomala vositasi,
toHov vositasi, jam g‘arish vositasi va jahon pullari.
1. 
Qiymat o ‘lchovi 
—
pullar umumiy ekvivalent sifatida hamma 
tovarlarning qiymatini o‘lchaydi. Tovarlarni ishlab chiqarish uchun 
sarflangan ijtimoiy zarur mehnat ularni tenglashtirish uchun sharoit 
yaratadi. Hamma tovarlar ijtimoiy zaruriy mehnat mahsuli hisoblanadi, 
shuning uchun o ‘zi qiymatga ega bo'lgan haqiqiy pullar (kumush, 
oltin) boshqa barcha tovarlar qiymatining o ‘lchovi bo'lishi mumkin. 
Bunda tovarlar qiymatining pullar vositasida o‘lchanishi ideal tarzda 
yuz beradi, ya’ni tovar egasida naqd pullarning bo'lishi shart emas.
Shunday qilib, pullar qiymat o ‘lchovidan iborat bo‘ladi. Jamiyat 
pul birligidan turli xil ne’matlar va resurslaming nisbiy qiymatlarini 
solishtirish uchun masshtab sifatida foydalanishni qulay deb hisoblaydi. 
Masofani metrlar va kilometrlarda yoki vaznni grammlar ham da 
kilogrammlarda o ‘lchaganiga o ‘xshatib n e’matlar va xizmatlarning 
qiymati ham pul ifodasida solishtiriladi. Bu shubhasiz afzalliklarga ega. 
Pul tizimi tufayli har bir mahsulotning narxini uni almashtirish mumkin 
bo‘ladigan boshqa hamma mahsulotlar orqali ifodalashga zarurat 
qolmaydi. Pullarning umumiy ekvivalent sifatida foydalanilishi shuni 
anglatadiki, har qanday tovarning narxini faqat pul birligi orqali ifodalash 
yetarli bo‘ladi. Pullarning shu tarzda ishlatilishi bitim qatnashchilariga 
har xil tovarlar va resurslaming nisbiy qimmatini osonlik bilan solishtirish 
imkonini beradi.
Hozirgi dunyoda turli ne’matlarning qiymati bir xildagi pul birlik- 
larida — bir-biriga yengillik bilan o ‘tkaziladigan (konvertatsiya 
qilinadigan) dollarlar va shu kabilarda ifodalanadi. Tovarning pullarda 
ifodalangan qiymati