Sh. Sh. Shodmonov

Asosiy tayanch tushunchalar
Merkantilistlar, metallistik nazariya, fiziokratlar, oltin muomalasi, oltin-
deviz sistemasi, «neometallistlar,» nom inalistik nazariya, davlat puli
nazariyasi, pulning G.F. Knapp nazariyasi, funksional y o ‘nalish, «boshqa-
riladigan valuta» konsepsiyasi, 
maxsus o'zlashtirish huquqlari — SDR
(Special drawing rights), pulning miqdoriy nazariyasi, D. Rikardo qiymat­
ning m ehnat nazariyasi, J.M. Keyns pulning miqdoriy nazariyasi, Sey
ayniyati va qonuni, I. Fisher tenglamasi.
N azorat uchun savollar
1. Metall pullar nazariyasining mazmunini tushuntirib bering.
2. Merkantilistlarning pu l haqidagi fikrlarini tushuntirib bering.
3. Pul b o ‘yicha nominalistik nazariyaning mazmunini tushuntirib bering.
4. Davlat puli nazariyasining mazmunini tushuntirib bering.
5. Urushdan keyingi davrda davlat puli nazariyasining evolutsiyasi qanday
darajada bo ‘Igan ?
6. Maxsus o'zlashtirish huquqlari — SD R (Special drawing rights) nimani
anglatadi ?
7. Pulning miqdoriy nazariyasi mazmunini qanday tushuntirish mumkin?
8. Dj.M. Keyns pulning miqdoriy nazariyasini tushuntirib bering.
9. Sey qonunining mohiyati nimadan iborat?
10. Umumiy muvozanatda I. Fisher modelini tushuntirib bering.

---

4-bob.
PUL XO‘JALIGINING KEYNS MODELI
4.1. Keynscha pul nazariyasining asosiy tavsifnomalari
Klassik makroiqtisodiy model pulning miqdoriy nazariyasini sezilarli 
soddalashtirib, uni unchalik to‘g‘ri talqin qilmaydi. Shu sababli ushbu 
bobda eski va yangi keyns modellari ко‘rib chiqiladi va u klassik model 
bilan taqqoslanadi.
Neoklassiklarning yondashuvi kapitalistik voqelikka zid keldi va 
bu hoi 1929— 1933-yilIardagi «Buyuk depressiya» jarayonida alohida 
namoyon bo‘ldi. Ahvolni tuzatish ishi J.M. Keynsning zimmasiga 
tushdi. U «Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asarida 
(1936-y.) pullarning aylanishdan chiqib ketishi sabablarini aniqlashga 
urinadi, chunki, uning fikricha, buning natijasida yalpi to'lovga 
qobiliyatli talab hajmi qisqaradiki, bu ishlab chiqarish rivojlanishiga 
to ‘sqinlik qiladi. J.M. Keynsning fikricha, pullarning chiqib ketishining 
bosh sabablari «uchta fundamental psixologik omillar»: iste’molga 
moyillik, likvidlikni afzal ko‘rish va kapital aktivlardan keladigan bo‘lg‘usi 
daromad taxmini bilan bog'liq.
Bu nazariya akademik tadqiqotlar va ta’limda ham, siyosatni ifoda- 
lashda ham qo‘llanadigan ustunlik qiluvchi makroiqtisodiy modelga 
aylandi, biroq bu nazariyaning rivojlanishidagi bosqichlami farqlash lozim:
a) 
eski
keyns modeli bu — keyns nazariyasini Xiks va Xansen 
tom onidan interpretatsiya qilish bo‘lib, ko‘pincha uni Xiks-Xansen 
modeli deb atashadi; uning rivojlanishiga, shuningdek, Kleyn, Samuelson 
va Modilyani ham munosib hissa qo‘shishgan;
b) 
yangi
keyns modeli — XX asr 60-yillarining ikkinchi yarmidan 
boshlab Klauer, Leyonxuvud, Berrou va Grosman tomonidan ishlab 
chiqilgan.
Biroq Keyns yondashuvi umumiy bo‘lib qolaverdi, u o‘z vazifasini 
to ‘liq bandlikda muvozanat umumiy holat emasligini ko‘rsatishda deb 
bildi. Umumiy holat bu — ishsizlik mavjudligidagi muvozanat, to ‘liq 
bandlik — o'ziga xos holat. To‘liq bandlik holatiga erishish uchun 
davlat maxsus siyosat yuritishi lozim, chunki avtomatik amal qiluvchi 
bozor kuchlari unga erishishni kafolatlamaydi.
48

---

Keyns modeli makroiqtisodiy agregatlar yordamida ifodalanadi. 
Bunda agregatsiyalashning ikki turidan foydalaniladi:
1) model xususiy sektordagi firmalar va individlarning xulq-atvori 
va davlat sektorining xulq-atvorini aks ettiradi (keyns modeli xorijiy 
sektorni ham qamrab oladi, biroq bunga hali qaytiladi);
2) modelda m a’lum bir tovar turlari va o‘zgaruvchilar tarkibiy 
qismlarga birlashadi, shuning uchun iste’mol tovariga belgilangan 
umumiy talab (aytaylik X,) emas, balki barcha iste’mol tovarlariga 
umumiy talab (5) tahlil qilinadi.
Eski keyns modelida investitsion tovarlar iste’mol tovarlaridan 
prinsipial farq qilmaydigan tovarlar bozori mavjudligi ko'zda tutilgan. 
Model barcha turdagi bozorlarni bitta bozorga birlashtiradi. Bundan 
tashqari, alohida pul bozori va obligatsiyalar bozori ham mavjud. 
Obligatsiyalar bozori barcha turdagi obligatsiyalar va pulsiz moliyaviy 
aktivlarni birlashtirishni ifodalaydi. Va nihoyat, modeldagi to ‘rtinchi 
bozor bu — ishchi kuchi bozori. Modelda bu bozorlarning har biri 
faoliyati va ular o ‘rtasidagi aloqalari belgilab berilgan.
Ishchi kuchi bozorini tahlil qilar ekan, Keyns shunday xulosaga keldiki, 
garchi real ish haqi —