Sh. Sodiqova

M ak tab gach a ta ’lim
oijtimoiy munosabatlar tizimida tarkib
m u assasasi tarb iya- 
topadi. Bu munosabatlarni keltirib chiqa- 
lanuvchilarin i ek o lo g ik
radigan asosiy manba - bolaning hissiy 
tarb iyalash n in g o ‘ziga 
bilish jarayoni va o‘yin faoliyatidir. De- 
xoslik lari 
mak, bola shaxsiga xos bo‘lgan barcha
psixologik holat va jarayonlar ijtimoiy ha­
yot hamda atrof-muhit ta’sirida vujudga keladi. Bola o ‘z faoliyati jara­
yonida o‘zini o‘rab turgan tabiiy va antropogen narsalar va hodisalar 
mohiyatini bilib oladi.
Bolaning atrof-muhitni hissiy bilishjarayoni o 'z mohiyati va xususiyati 
jihatidan bir-biridan shartli farq qiluvchi uch bosqichdan iborat bo‘ladi 
(16-rasm). Zero, hissiy bilish bolaning sezgilariga bevosita ta’sir etgan 
tashqi atrof-muhit (tabiat) va uning alohida xossalarining ko‘rinishlar, 
qiyofalar, tasvirlar, manzaralar shaklida miyasida aks etishidir.
Bola o‘zini o‘rab turgan atrof-muhit vatabiatning muayyanxossalarini: 
havoning issiq-sovuqligini terisi bilan, suyuqliklarning ta’mini tili bilan,
183

---

havodagi hidni burni bilan, tabiatdagi xilma-xil obyektlarning rangini 
ko‘zi bilan, tovushlarni qulog'i bilan sezib, y a ’ni mazkur xossalar bo­
laning beshta turli sezgisiga ta'sir etib, shu a ’zolarda joylashgan asab 
hujayralari orqali bosh miyasiga borib yetib, natijada miyada tabiatning 
ayrim xossalari to'g'risida bilim paydo bo’ladi, ularning ko‘rinishlari, 
qiyofalari, tasvirlari, manzaralari vujudga keladi.
Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarning atrof- 
muhitni hissiy bilish jarayoni
''
I Bosqich
f f
Atrof-muhitdagi obyektlar va 
^
hodosalarni sezishi
'Г
'i
II Bosqich
ff
Atrof-muhitdagi obyektlar va 
^
hodosalarni idrok etishi
u
' r