Sh. Sodiqova

Ilk yosh guruh (2-3 yoshli bolalar)ning rivojlanish xususiyatlari.
Bu 
davr o 'z ig a xos xususiyatlarga ega. Bir yoshdan ikki yoshgacha bo 'lgan
12. Bolajon tayanch d astu ri - Т., 2010. — 5-b.
45

---

davr m obaynida bolaning nutqi va o ‘zgalar tom onidan aytilgan so ‘zlarni 
tushunish qobiliyatlari jadal rivojlangan b o ‘lsa, 2 -3 yoshga kelib, o ‘z- 
galar nutqiga taqlid qilish jarayoni boshlanadi, bola musiqa, badiiy so 'z 
ta'siriga tez beriladi.
Shuning uchun ham unga xuddi shu davrdan boshlab sh e’rlar aytish 
hamda raqsga tushishni o ‘rgatish lozim. U larda kattalarga j o 'r b o ‘lib q o ‘- 
shiq aytish, m usiqaga m uvofiq harakat qilish, ohangni his etish k o ‘nik- 
masi shakllanadi.
Bu yoshdagi bolalarni bir jo y g a jam laganda ular orasida о ‘zaro 
m uloqotga kirishish k o ‘nikm alari shakllana boshlaydi. Ta'lim -tarbiyaviy 
ishlar bolalarda shakllana boshlagan xuddi ana shu ko'nikm alarni rivoj- 
lantirishga v a ularni m alakalarga aylantirishga y o ‘naltirilm og‘i lozim.
K ichik guruh (3 -4 yoshli bolalar)ning rivojlanish xususiyatlari.
B ola 
3 yoshga qadam q o ‘yganda jism oniy o ‘sishi bir qadar sekinlashadi. Bu 
davrda uning o g ‘irligi 14-15 kg., b o ‘yi 90-95 sm gayetadi. B ola jism onan 
ancha chiniqib, asab tizim i taraqqiy etadi. Tayanch harakat organlari 
takom illashib boradi. 3 yoshli bolalar qisqa m uddat davom ida o ‘z xatti- 
harakatlarini idoraqilish ko'nikm asigaegaboT adilar. Ulardagi m ustaqillik 
ortib boradi, hissiy ot ham da sensor idroki rivoj lanib boradi. Jam oa b o ‘lib 
o ‘ynash ko'nikm alari shakllanadi. O 'y in asosida am alga oshiriladigan 
m ehnat faoliyatini farqlash im koniyati kengayadi. Tasviriy faoliyat ham ­
da qurish-yasash faoliyatining dastlabki k o ‘rinishlari 
nam oyon bo'ladi.
U ch yoshli bolalarning diqqati qism an m arkazlashadi, xotirasi mus- 
tahkam lanib boradi, m oddiy borliqni idrok etish jarayoni boshlanadi, 
faraz qilish im koniyatlari vujudga keladi. Bunda o ‘yin faoliyati etakchi 
rol o'vnaydi. M azkur dastur xuddi m ana shu faoliyatni kengaytirishga va 
rivojlantirishga keng y o ‘l ochadigan ta'lim iy m ashg‘ulotlar tizim ini bel­
gilab berishga y o ‘naltirilgan.
0 ‘rta guruh (4-5 yosh bolalarjning rivojlanish xususiyatlari.
Bola 
to‘rt yoshga yetgach, uning jism oniy o ‘sishi birm uncha jadallashadi, 
bu davr m obaynida b o ‘yi 105-108 sm gacha o ‘sadi, og‘irligi esa 18- 
19 kg boTadi. Bu davrda bolaning m iyasi tez rivojlanadi. K atta yarim
sharlar p o ‘stlog‘ining faoliyati takom illashib boradi. Boladagi asosiy 
harakatlam ing rivojlanishida jiddiy-sifat o'zgarishlar sodir b o ‘ladi, 
ularni bajarishda tabiiylik ortib boradi, bolalarda qiyoslash k o ‘nikmasi 
shakllanadi. Bu yoshdagi bolalarning nutqi ravon, xotirasi ancha teran, 
m ustaqil fikrlash darajasi bir qadar rivojlangan bo'ladi. B archa harakat va
46

---

faoliyatlarni o 'zi m ustaqil bajarishga intiladi. Bu yoshda bola nihoyatda 
serharakat, o'yinqaroq, o 'ta qiziquvchan bo'ladi. U har qanday tadbirga 
bajonidil qatnashadi. Shuning uchun ham ularni to ‘g ‘ri ovqatlantirish, o ‘z 
vaqtida uxlatish, salom atligini m uhofaza qilish, ruhiy holatini nazorat qi­
lib borish, quvnoq kayfiyatda bo ‘lishini ta ’m inlash m uhim aham iyatga 
ega. U lar bilan olib boriladigan m ashg‘ulotlarning m azm unini xuddi 
m ana shunga y o 'naltirish m aqsadga muvofiqdir.
K atta guruh (5—6 yo sh bolalarjning rivojlanish xususiyatlari.
Bu 
davrda bolaning b o ‘yi 7 -8 sm ga o'sadi. Uning oyoqlari gavdasiga nis­
batan tezroq rivojlanadi, og'irligi 2 0 -2 2 kg ni tashkil etadi. B olalarning 
um urtqa suyaklari qotm aganligi tufayli tez qiyshayib qolishi mumkin. 
Shuning uchun ham suyaklarning to ‘g ‘ri o ‘sishini ta ’m inlashga alohida 
e ’tibor berish kerak. U larning yuragi chaqaloq yuragiga nisbatan 4 -5
barobar kattalashgan, biroq m uskullari hali yetarli darajada mus- 
tahkam lanm agan b o ‘ladi. Olti yoshga etganda m iya p o ‘stlog‘ining asab 
katakchalari rivojlanib, og'irligi va tashqi k o ‘rinishidan kattalarnikiga 
yaqinlashadi. Shuning uchun ham bolaning asablariga ju d a ehtiyotkorlik 
bilan m unosabatda b o'lish talab etiladi. Uning talaffuzi aniq, nutqi ravon 
b o ‘lishini ta ’m inlash kerak. B olaning bu faoliyatida nuqson b o ‘lgan taq- 
dirda uning oldini olish choralarini k o ‘rish lozim. B u yoshdagi bola­
larning so‘z boyligining rivojlanishiga alohida e’tibor berish lozim. 
U larning nutqidagi so‘zlar bolaning fikr ifodalash ehtiyojlarini to 'la 
qondirishi kerak. Bu davrda bolalarning m atem atik tafakkuri, hisoblash 
ko'nikm alari rivojlanishi lozim. D astlabki iqtisodiy tushunchalarga 
ehtiyoj seziladi. B olaning faraz qilish qobiliyatini jad al rivojlantirishga 
alohida e'tib o r qaratish m aqsadga muvofiqdir.
M aktabga tayyorlov guruhi (6 -7 yosh bolalarjning rivojlanish
xususiyatlari.
Bola hayotining ettinchi yilida undagi harakatlar k o ‘lami 
kengayadi va aniqlashadi, uning jism ida harakatlarning o ‘zaro m oslashuvi 
boshlanadi. 6 -7 yoshli bolalar o 'zini idora qilish va o‘z harakatlarini 
nazorat qilish im koniyatiga ega bo‘la boshlaydi. Bu yoshdagi o ‘g ‘il 
bolalarda m ustaqil faoliyat k o ‘rsatish, tashabbuskorlik rivojlanadi ham da 
kattalar fikrini tinglash ishtiyoqi shakllanadi. B u davrda bolaning b o ‘yi 
120 sm ga yetadi. og ‘irligi 2 2 -2 4 kg b o ‘ladi. Bu yoshda bola chiniqadi, 
qiziquvchan b o ‘ladi, o ‘z salom atligini nazorat qila oladi. U ning idrok 
kuchi v a tafakkuri jadal rivojlanadi, m oddiy borliqni bilishga intila 
boshlaydi. B olalarda gigienik m alakalar shakllana boradi.
47

---

Bolani m aktabga tayyorlash jarayonida ularda faoliyatning yangi turi 
bo4gan ta ’lim olishga, o ‘qishga ishtiyoq u y g ‘otish lozim. Bu o ‘rinda 
bolalarni ruhan ta ’lim jarayoniga kirishishga tayyorlash m aqsadida 
dastlabki o ‘quv elem entlarini o'rgatish lozim.
H ar qanday olti yoshli bola m aktabga qabul qilinishi mum kin. Buning 
uchun u jism onan, ruhan ham da aqliy jihatdan ta ’lim olishga tayyor 
bo'lishi kerak. Bolalarni m aktabga tayyorgarlik darajasini aniqlashda 
tashxis m arkazlarining xulosalariga tayanish lozim. Shu bilan bir qatorda 
m aktabning m oddiy-texnik bazasi olti yoshli bolalarga ta ’lim berish 
im koniyatiga ega bo‘lishi shart. Tarbiyachining pedagogik-psixologik bi­
lim darajasi, axloq-odobi va shaxsiy sifatlari olti yoshli bolalarga ta ’lim 
va tarbiya berish uchun loyiq bo’lganda. u olti yoshli bolalarni o'qitish 
huquqiga e g a b o ‘ladi. Shuning uchun ham 6 -7 yoshli bolalar, ularni qabul 
qiladigan m aktablar ham da bu bolalarni o'qitadigan tarbiyachilar peda­
gogik-psixologik nuqtayi nazardan alohida-alohida diagnostika qilinishi 
va shundan keyingina ta ’lim jarayoniga kiritilishi kerak.