Sh. Sodiqova

7. Tarbiyaning qaysi tam oyili bixevioristik y o ‘nalganlik, tarbiyani
shaxsning xulq-atvoriga ta’sir ko‘rsatadigan ijtim oiy pedagogik
ta’sir sifatida qarashni o ‘rganadi?
A ) T arbiyaning in so n p arv arlash u v i
B ) F ao liy atg a y o ‘naltirilg an lig i
C ) T arbiyaning h ay o t v a m e h n a t b ilan b o g 'liq lig i
D ) T arbiyaning h ay o t v a m e h n a t bilan b o g 'liq lig i
62

---

V bob. JISM O NIY TARBIYA
. _ 
, . 
. 
T arbiya turlari xilm a-xil ta s n if etilish tav-
Jism oniy tarbiyaning 
. „ 
.. 
, . 
.,
. . 
sm g a ega. K o 'p ro q
um um lasngan tasnif
m ohiyati 
,
o 'z id a aqliy, m eh n at, jism o n iy tarbiyani
Jism oniy tarb iy a degan d a org an izm n in g m o rfo lo g ik va funksional 
riv o jlan ish in i ja m iy a t talab lari d arajasid a am alga oshirish, jism o n iy
sifatlarni, qob iliy atlarn i rivojlantirish, jism o n iy m ad an iy at v a sport 
so h asig a taalluqli m axsus b ilim larni o ‘zlash tirib olish tushuniladi.
Jism oniy tarb iy a - ta rb iy ala n u v ch ilam in g jism o n iy v a sp o rtg a oid fao ­
liyatlarini m aq sad g a y o ‘naltirilgan, aniq tashkil etilad ig an v a rejali tarzd a 
am alg a oshirish tizim i.
M ak tab g ach a ta ’lim davrida b o lalarn i jism o n iy to m o n d an tarb iy a- 
lash n in g asosiy m aq sad i b olalardagi tu rli k o 'n ik m a v a m alak alarn i sh ak l­
lantirish, ulardagi kuchlilik, tetik lik , chaqqonlik, ziy rak lik kabi jism o n iy
sifatlarni riv o jlan tirish d an iboratdir. M u n tazam ra v ish d a o ‘tk azilad ig an
jism o n iy m a sh g 'u lo tla r bolalarning o ‘sish va riv o jlan ish ja ra y o n ig a ijobiy 
t a ’sir qilib, ijodiy im k o n iy atlarin i oshiradi.
B o lalarn in g jism o n iy m ad an iy atin i shakllantirish k o ‘p g in a vazifalarn i 
m u v affaq iy atli h al etishni talab etadi. Jism oniy ta rb iy an in g v azifalari 
xilm a-x il boT ib, p ed ag o g ik ad a qator tasn iflar y aratilg an . Jum ladan, 
V .A .Slastenin, I.F.Isayev, E .N .S h iy an o v lar jism o n iy tarb iy an in g quyidagi 
v azifalarin i ajratib k o ‘rsatishadi:
1) bolalarning jism o n iy t o ‘g ‘ri riv o jlan ish ig a y o rd a m b erish - orga­
n izm n in g m o rfo lo g ik v a fu n k sio n al riv o jlan ish in i ta ’m in lo v ch i ish ch an lik
q o b iliy atin i oshirish, uning tashqi m u h itn in g noqulay v aziy atlarig a 
b arq aro r qarshi tu ra olishini m ustahkam lash;
2) asosiy h arak atlan tiru v ch i sifatlarni riv o jlan tirish - b o lan in g xilm a- 
xil h a rak atg a doir fao liy atg a q o b iliy atlilig i u ning barcha jism o n iy sifatlari
- kuchlilik, chidam lilik, ch aq q o n lik v a ep ch illik n in g y u k sak u y g ‘u nlikda 
riv o jlan ish in i ta ’m inlaydi;
3) hayotiy m u h im h arak atg a oid k o 'n ik m a v a m alak alarn i shak llan ­
tirish - b o iad a m ax su s h a rak atg a doir bilim , k o ‘n ik m a v a m alak alarn i 
tark ib toptirish. H ara k atg a d o ir tasav v u rlarg a tay an g an h o ld a bola tu rli 
sh aro itlard a o ‘z x atti-h arak atlarin i b o sh q ara olish im k o n iy atig a ega 
boT adi;
63

---

4) jism o n iy m a d an iy a tn in g tizim li m a sh g 'u lo tla rig a b arq aro r q iziq ish
v a e h tiy o jla rn i tarb iy alash . S o g ‘lom tu rm u sh ta rz i aso sid a b o lan in g doim iy 
rav ish d a o ‘z -o 'z in i jism o n a n riv o jlan tirish g a ichki tay y o rlig i yotadi. U
m u n taza m jism o n iy m ash q la r b ilan sh u g 'u lla n ish v a bo lalarn in g jism o n iy
m a s h g 'u lo tla rg a fao l m u n o sab ati n atijasid a y u z a g a keladi;
5) jism o n iy m ad an iy at v a sport, tibbiy va gigiena sohalariga oi d m inim um
nazariy bilim lam i egallash zarurligi. B olalar kun tartibi v a shaxsiy gigiena 
haqida, jism o n iy m ad an iy at v a sportning salom atlikni m ustahkam lashdagi 
aham iyati h aqida aniq ta s a w u rla rg a ega b o 'lish i z a ru r15.
B .T .L ixachev jism o n iy ta rb iy an in g quyidagi v az ifalarin i ajratib k o ' r- 
satadi:
1) riv o jlan tiru v c h i - b olalarning jism o n iy k uchini v a nerv tizim ini 
tak o m illash tirish , o ‘zgaru v ch an vaz iy atla rg a m o slash u v in i t a ’m inlash;
2) tarb iy av iy - b o lalard a m a ’n av iy -ax lo q iy sifa tla rn in g tark ib iy topi- 
sh ig a erishish. B o sh q ach a aytganda, “ S o g ‘lo m ta n d a - so g ' aq l” ;
3) t a ’lim iy - bo lalarn i jism o n iy m ad an iy a tn in g n azariy aso slari bilan 
tanishtirish, u n in g inson h ay o tid ag i ah am iyatini tu sh u n ib yetish;
4 ) so g ‘lo m lash tiru v ch i - b o la lard a harak a tg a d o ir sifatlam i tark ib to p ­
tirish, u larn in g b aq u v v at v a tetik lash u v ig a k o 'm ak lash ish ;
5) u m u m m ad an iy - b o 's h vaqtni m azm u n li v a fo y d ali o 'tk a z is h 15.
I.P.Podlasiy to m o n id an ta k lif etilg an jism o n iy tarb iy an in g vazifalari
V .A .Slastenin, I.F.Isayev, E .N .S h iy a n o v lar tasnifiga m os kelib, shu b ilan
birg a jism o n iy tarb iy an in g y a n a ikkita funksiyasi alo h id a ajratib k o ‘r- 
satilgan: 1) tarb iy alan u v ch ilard a estetik sifatlam i tarb iy alash ; 2 ) ta rb i­
y alan u v ch ilard a ax lo q iy sifa tlam i tarbiyalash.
P e d a g o g olim a P. Y usupovaning fikricha, m ak tb ag a ch a ta ’lim y o sh i­
dagi b o lalar organ izm in in g o ‘z ig a xo s to m o n i shundaki, u ju d a te z o ‘sadi 
v a rivojlanadi. Shu b ila n birga o rganizm funksiyalari v a sistem alarining 
sh ak lla n ish i hali tu g allan m a g an b o 'la d i, shunga k o 'r a u tez jaro h atlan ad i. 
S hu n in g u ch u n b o la la m i jism o n iy tarb iy alash d a q u y id a g ilar birinchi 
darajali v azifa lar h isoblanadi:
1.