Sh. Sodiqova

“B o la jo n ” tayanch d astu ri 
B olajon tayanch dasturi m aktabgacha 
m a k tab gach a ta ’lim yo sh id agi 
t a ’lim tizim idagi barcha m uassasalar 
b o la la r n i rivijlan tirish n in g 
uchun bajarilishi zarur b o ‘lgan, m ak- 
m uhim m an b ai 
tabgacha ta ’lim yoshidagi bolalam i
rivoj lan tirish g a q o 'y ila d ig a n m inim al talablarni o ‘zida ifoda etuvchi m u ­
him m e ’yoriy hujjatdir. 2008-yil 28-sentabrda X TV h ay ’at y ig ‘ilishi- 
n ing 10/4 qarori bilan tako m illashtirilgan m aktabgacha yoshdagi bolalar 
riv o jlan ish ig a q o ‘yilad ig an D a v lat talablari tasdiqlandi. Bu D avlat 
ta la b la rin i am aliyotga jo riy etish zarurati “B olajon” tayanch dasturini 
ishlab chiqishga sabab boTdi.
T ay an ch dastu m in g m aqsadi m aktabgacha yoshdagi bolalam i jism o- 
nan s o g ‘lom, aqlan v a m a ’nan yetuk, jam iyatning turli a ’zolari bilan fa­
ol m u lo q o td a b o ‘la olishlari, borliqni aniq idrok etish, ijtim oiy m osla- 
sh u v ch a n , m illiy va u m u m in so n iy qadriyatlarni o ‘zlashtirishlariga q o 'y i­
la d ig a n davlat talab larin in g to T iq bajarilishiga erishishdir.
D a stu m in g v azifasi b o lalam i jism oniy, aqliy ham da ijtim oiy-hissiy 
jih a td a n kam ol to ptirish; ulam in g salom atligini m uhofaza qilish; bolalar­
n in g erk in fikrlashlari v a ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish; axloqiy va 
m a 'n a v iy jih atd an h ar to m o n la m a barkam ol boTib voyaga yetishlari 
u c h u n shart-sharoit y aratish d an iborat.
“B o la jo n ” tayanch d asturining tuzilm asi:
Kirish
1. B o lalarn in g riv o jlan ish xususiyatlari
2. Jism oniy riv o jlan ish
3. M a sh g ‘ulotlar ja d v a li (haftalik, oylik, 1-yarim, 2-yarim yillik va 
ja m i )
4. Ijtim oiy-hissiy riv o jlan ish
5. N utq, o ‘qish va savodga tayyorgarlik
6. B ilish jaray o n i: a tro f olam to ‘g ‘risidagi bilim ga ega b o ‘lish va uni 
a n g la sh
7. F o y dalan ilgan ad a b iy o tlar (139-140-betlarda)
B. M a sh g ‘ulotlar m av zu li-taq v im rejasi yoshlar b o ‘yicha berilgan:
— Ilk yosh guruh (2 - 3 yosh),
— K ichik guruh ( 3 - 4 yosh),
— 0 ‘rta guruh (4 -5 yosh),
— K a tta guruh (5 - 6 yosh),
— M aktabga tay y o rlo v g u ru h (6 -7 y o s h )).
15

---

«B olajon» tayanch dasturi m aktabgacha yoshdagi bolalarga 4 y o ’na- 
lishda ta ’lim -tarbiya berish m aqsadini k o ‘zda tutgan:
1. Jism oniy rivojlantirish;
2. Ijtim oiy-hissiy rivojlantirish;
3. Nutq, o ‘qish, savodga tayyorgarlik;
4. Bilish jarayoni, atrofolam to" g ‘risidagi bilim larga ega b o iis h va uni 
anglash.
D asturda jism oniy rivojlanish y o ‘nalishi b o 'y ich a asosiy harakatlar 
alohida yoritildi va ular quyidagicha tartiblandi:
>
A sosiy harakatlarga doir m ashqlar;
>
U m um rivojlantiruvchi m ashqlar;
>
C hiniqtirish v a sogiom lashtirish;
>
G igiena va o ‘z-o ‘ziga xizmat.
Ijtim oiy-hissiy rivojlanish vazifasi m ustaqil yo'nalish sifatida dasturga 
kiritildi. U ning m aqsadi boiada m illiy o'zlikni anglash, o ‘zi va o ‘zgalar 
shaxsini hurm at qilish, his-tuyg'ularni ifodalash, kattalar va tengdoshlari 
bilan m uloqotda m illiy qadriyatlarim izga xos m uom ala odobiga tayanishni 
tarbiyalashdir. B u bolaning ijtim oiy hayotga m oslashuvi bilan b o g iiq
b o iib , b o ‘lg ‘usi barkam ol shaxs ega b o iish i zarur b o ig a n fazilatlam i 
tarbiyalashda poydevor b o iib xizm at qiladi.
Ijtimoiy-hissiy rivojlanish y o ‘nalishi:
>
ijtim oiy rivojlanish:
K attalar v a tengdoshlari bilan muloqot;
>
hissiy rivojlanish:
“M en” konsepsiyasi va his-tuyg‘ularini ifoda- 
lashini o ‘z ichiga olgan.
D asturda nutq, o ‘qish va savodga tayyorlash vo'nalishi alohida, keng 
ochib berilgan. U lar quyidagicha tartiblangan:
>
nutqning tovush m adaniyatini shakllantirish;
>
lu g ‘at ishi, lu g ‘atni faollashtirish;
>
nutqning gram m atik tuzilishini shakllantirish;
>
b o g ian ish li nutqni shakllantirish;
>
ijodiy hikoya qilish;
>
badiiy adabiyot bilan tanishtirish;
>• 
o'qish va savodga tayyorgarlik.
Bu y o ‘nalishga ilk bora bolani harflar bilan tanishtirish, b o ‘g ‘inlab 
o ‘qish va o ‘z ism ini bosm a harflarda yozish vazifasi kiritilgan.
Bilish jarayoni, atrofolam to ‘g ‘risidagi bilim ga ega b o iis h va uni an­
glash y o ‘nalishiga quyidagilar kiradi:
16

---

>
elem entar m atem atik tasavvurlar;
>
atrofolam to ‘g ‘risidagi bilim ga ega b o iis h v a uni anglash;
>
tasviriy faoliyat;
>
m usiqa;
>
o ‘yin faoliyati.
D astur m azm un-m ohiyati bilan bolalarning psixofiziologik kamol 
topish tam oyilidan kelib chiqib, ularning tevarak-atrofdagi narsa-buyum
va voqea-hodisalarga m unosabati ham da turli faoliyat sohalari bilan 
o ’zaro birgalikda harakat qilishlarini nazarda tutadi.
D asturda o ‘zbek xalq o g ‘zaki ijodi, xalq o ‘yinlari, m usiqasi, raqslari, 
am aliy san 'at asarlari va tabiatiga katta aham iyat berilgan. Shuningdek, 
dasturda boshqa xalqlarga hurm at hissini tarbiyalash, chidam lilik, sabr- 
toqatlilikni tarkib toptirish nazarda tutilgan ham da bolalarni m ehr-shaf- 
qat, intizomlilik, g o ‘zallikka xayrixohlikka o ‘rgatishga alohida e ’tibor 
qaratilgan.