Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi ds
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
| (mansabdor shaxs)
o‘z faoliyati ustidan − fuqarolar istiqomat qiluvchi eng quyi bo‘g‘in bo‘lgan mahalla kesimida ham, kuchli jamoatchilik nazorati o‘rnatilganligini his etishiga erishish mumkin. ikkinchidan, uzoq yillardan buyon mahallalarda yig‘ilib kelayotgan, ammo hanuz yechimi topilmayotgan ijtimoiy muammolarning qonuniy va tez fursatda hal 68 etish yo‘llari ochiladi. Masalan, bugungi kunda mahalladagi muammoni yoritish uchun OAVni jalb etish yoki deputatni kelishiga erishishning o‘zi bir muammo (biri kelsa, ikkinchisi kelmaydi) hisoblanadi. Ular kelganda ham asosiy muammo qolib, rasmiyatchilik (rasmga tushish, bayonnoma tuzish, xalq bilan uchrashuvlar tashkil etish va hok.) bilan ovora bo‘lib, kunning asosiy qismini “bekorchi” amallar bilan o‘tkazishadi. Demak, ularning doimiy ish joyi belgilansa va ishlash tartibini belgilovchi ishchi rejasi ishlab chiqilsa, mahalladagi muammolarga konstruktiv munosabat bildirish mexanizmi yaratiladi. uchichidan, ko‘p hollarda oddiy xalq u yoqda tursin, ziyoli kishilar ham mamlakatimizda jamoatchilik fikrini o‘rganuvchi institutsional tizim (jamoatchilik tashkilotlari) mavjudligini, ularning vazifasi nimadan iborat ekanligini bilishmaydi. Chunki, ularning aksariyati asosiy ishi qolib, davlat organlari yig‘inlarida ishtirok etish, kerak bo‘lsa – davlat organlari buyurtmachisi vazifasini o‘taydi. Aksincha, aslida ular – xalq manfaatlarini himoya qiluvchi, ya’ni xalq buyurtmasini bajaruvchi tashkilotlar hisoblanadi. Har holda rivojlangan davlatlarda bu tizim shunday funksiyani bajaradi. Shu sababli, “mahalla-OAV-deputat- jamoatchilik fikrini o‘rganuvchi institutlar” faoliyatini muvofiqlashtirish orqali jamiyat manfaatlarini qondirish mumkin. Davlat organlari faoliyati ustidan tizimli va samarali jamoatchilik nazoratini ta’minlash, uning barqarorligiga xizmat etuvchi mexanizmlarning huquqiy asosini yaratish, mavjudlarini yanada rivojlantirish masalasi o‘z dolzarbligini saqlab qolmoqda. Shu o‘rinda savol tug‘iladi: bugungi kunda dunyo qonunchiligida fuqarolik jamiyati institutlariga jamoatchilik nazoratini olib borish vakolatini beruvchi qanday imkoniyatlar yaratilgan? Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatadiki, jamoatchilik nazorati, birinchidan, faqatgina jamiyat uchun emas, balki davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyatini samarali tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ya’ni jamoatchilik nazorati qonunlarning samarali ishlashini ta’minlashga, inson huquq va erkinliklarini hurmat qilishga va uni himoya qilishga da’vat qiladi[36; 43-53-s.], Shu orqali davlat tuzilmalarining barcha bo‘g‘inlarida takomillashuv yuzaga keladi. 69 Ikkinchidan, jamoatchilik nazorati orqali mansabdor shaxslarning javobgarligi va mas’ulligi oshadi. Uchinchidan, jamoatchilik nazorati orqali fuqarolar fikr- mulohazalarining ijtimoiy hayotdagi ta’sirchanligi ortadi[99]. To‘rtinchidan, jamoatchilikning ishonchi va qo‘llab-quvvatlashi orqali davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari o‘z faoliyatlarini yanada samarali tashkil etish imkoniyati yaratiladi. Beshinchidan, jamoatchilikning qo‘llab-quvvatlashini his qilgan vakolatli davlat organlari fuqarolardan, fuqarolik jamiyati institutlaridan kelib tushgan taklif va mulohazalar asosida mamlakatda izchil islohotlarni amalga oshirish[28; 13-14- b.] imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shuning uchun ham jahon ilm fanida jamoatchilik fikri va nazoratiga, uning institutsional tizimiga alohida e’tibor beriladi. Zero jamoatchilik fikri inobatga olingan, davlat boshqaruv organlari faoliyati ustidan samarali jamoatchilik nazorati o‘rnatilgan jamiyatda – demokratiya qaror topadi. Masalan, Rossiya Federatsiyasining “Об основах общественного контроля в Российской Федерации” (21 июля 2014 года Н 212-ФЗ) federal qonunida jamoatchilik nazorati deganda − davlat hokimiyati organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, davlat va munitsipal tashkilotlar, federal qonunlarga muvofiq muayyan davlat vakolatlarini amalga oshiradigan boshqa organlar va tashkilotlar faoliyatini monitoring qilish maqsadida amalga oshiriladigan jamoatchilik nazorati subyektlari faoliyati tushuniladi deb, belgilab qo‘yilgan. Shuningdek, Federal qonunda: − jamoatchilik nazoratini amalga oshirishga to‘sqinlik qilish maqsadida normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishga yo‘l qo‘yilmaydi; − Rossiya Federatsiyasi fuqarolari jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda shaxsan ham, jamoat birlashmalari va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlari tarkibida ham ishtirok etish huquqiga ega hisoblanadi; − jamoat birlashmalari va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlari jamoatchilik nazorati, jamoatchilik muhokamasi kabi jamoatchilik nazorati shakllarining tashkilotchilari bo‘lishi, ular jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda ishtirok etishi mumkin; 70 − jamoatchilik nazoratini olib borish mexanizmlari sifatida: jamoatchilik nazorati, jamoatchilik tekshiruvi, jamoatchilik ekspertizasi, shuningdek, Federal qonunga zid bo‘lmagan boshqa shakllarda fuqarolik jamiyati institutlarining davlat organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan o‘zaro munosabatlari muvofiqlashtirilgan holda amalga oshiriladi[87] −deb, ko‘rsatilgan. Janubiy Afrika hukumati qonunchiligida jamoatchilik nazoratining huquqiy asoslari quyidagicha mustahkamlangan: − demokratiyaning haqiqiy sharti parlament hukumatning xalq oldida javobgarligini ta’minlash darajasi. Bu hukumat harakatlari ustidan doimiy nazoratni (monitoringni) saqlab turish orqali amalga oshiriladi; − parlament va uning qo‘mitalariga guvohlik berish yoki hujjatlar taqdim etish uchun har qanday shaxs yoki muassasani chaqirish hamda ularga hisobot berish majburiyatini yuklash; − davlatning milliy darajadagi barcha ijro etuvchi organlarining unga (jamoatchilik nazoratini olib borish vakolatiga ega institutlarga) javob berishi majburiyatini hamda milliy davlat hokimiyati organlarining amalga oshirilishi va qonun hujjatlarining amalda bajarilishi ustidan jamoatchilik nazoratini samaradorligini oshirishiga shart-sharoit yaratishda jarayonida ko‘rinadi. Shuningdek, Janubiy Afrika qonunchiligida ko‘rsatilganidek, jamoatchilik nazoratini olib boruvchi subyektiv institutlar faoliyati asosan davlat organlarining qonunlarni amalga oshirishdagi mas’uliyati, ularning byudjetlarni taqsimlashdagi ishtiroki, parlament qonunlari va Konstitutsiyaga qat’iy rioya qilishi hamda davlat idoralarini samarali boshqarish mexanizmi ustidan nazorat olib borishga[85] qaratilgan. Amerika qonunchiligida jamoatchilik nazorati organlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi, ularning huquq va majburiyatlarini belgilab beruvchi quyidagi qoidalar ishlab chiqilgan: − faol fuqarolik nazorati shaffofligini oshirish orqali hukumatning barcha darajalarida javobgarlikni kuchaytirishga erishish; 71 − davlat organlarini jamoatchilik qarshisida hisobot berish tizimini joriy etish, ularning faoliyati monitoringini (moliyaviy hisoblar, samaradorlik ko‘rsatkichlari va ochiq yozuvlar va boshqalar) yuritish; − fuqarolar maslahat kengashlari tomonidan fuqarolarning davlat nazoratiga jalb etilishining yangi mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etilishini nazorat qilish; − hukumat nazoratining davlat boshqaruvidagi faoliyati ustidan fuqarolar qo‘mitalari, jamoat hay’atlari, jamoatchilik ishtiroki kabi nazorat bo‘g‘inlaridan foydalangan holda ta’sir o‘tkazish[46; 90-94-r.] (shu orqali ularni o‘z vazifasidan chalg‘imasligiga erishish) va boshqalar. Davlat organlari faoliyati ustidan nazorat, ya’ni davlat organlari o‘zlariga yuklatilgan vazifalarni qay darajada bajarilayotganligini, ular tomonidan jamiyatning demokratik tamoyillariga, inson huquqlari va erkinliklariga, fuqarolarning manfaatlariga rioya etilish borasidagi hatti-harakatlariga[104] nisbatan olib borilayotgan jamoatchilik nazoratining huquqiy mexanizmlarini yaratish borasida bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida quyidagi normativ hujjatlar ishlab chiqilib, amaliyotga tadbiq etilmoqda: Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|